Chính phủ Pháp trước nguy cơ sụp đổ
Ngày 8/9, Thủ tướng Pháp François Bayrou sẽ đối mặt cuộc bỏ phiếu tín nhiệm sinh tử, với nguy cơ thất bại cao và nguy cơ chính phủ sụp đổ.
Theo kế hoạch, ngày 8/9 tới, Thủ tướng Pháp Francois Bayrou sẽ đối mặt với cuộc bỏ phiếu tín nhiệm mang tính sống còn, được coi là phép thử đối với chính phủ vốn đang rất mong manh. Được Tổng thống Emmanuel Macron bổ nhiệm vào tháng 12 năm ngoái, Thủ tướng Bayrou đã phải chật vật duy trì liên minh thiểu số trong bối cảnh Quốc hội Pháp bị chia rẽ sâu sắc. Giới quan sát cho rằng khả năng ông Bayrou thất bại là rất cao. Kết quả có thể dẫn tới sự sụp đổ của chính phủ, làm chậm tiến trình thông qua ngân sách hoặc thậm chí buộc phải tổ chức bầu cử trước thời hạn, khiến nước Pháp có nguy cơ lại rơi vào vòng xoáy bất ổn chính trị.
Nguồn cơn của cuộc bỏ phiếu tín nhiệm
Chính Thủ tướng François Bayrou là người chủ động kích hoạt cuộc bỏ phiếu tín nhiệm, một động thái hiếm thấy trong chính trường Pháp.
Trọng tâm của cuộc đối đầu chính trị hiện nay xoay quanh kế hoạch thắt chặt tài chính công mà ông Bayrou đề xuất.
Thủ tướng Pháp François Bayrou ngày 25/8 thông báo đã đề nghị Tổng thống Emmanuel Macron triệu tập phiên họp Quốc hội vào ngày 8/9 để bỏ phiếu tín nhiệm với chính phủ. Ông Bayrou kỳ vọng nhận được sự ủng hộ từ Quốc hội để thúc đẩy một đề xuất thắt chặt ngân sách đang gây tranh cãi.
Kinh tế Pháp vẫn vận hành tương đối tốt, nhưng chính phủ chưa kiểm soát được chi tiêu. Năm 2024, thâm hụt ngân sách của Pháp lên tới 5,8% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tương đương gần 169 tỷ euro, mức cao thứ hai trong khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) và vượt xa mức 3% theo quy định của Liên minh châu Âu (EU). Trong khi đó, nợ công quý I/2025 vào khoảng 3,3 nghìn tỷ euro, tương đương 114% GDP, gần gấp đôi mức trần 60% mà EU quy định, cao hơn cả Italy và Tây Ban Nha. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Pháp được đánh giá là chậm chạp, giảm từ mức 1,4% của năm 2023 xuống còn 1,2% vào năm 2024. Bộ trưởng Tài chính Eric Lombard cảnh báo, nếu không có cải cách tài khóa thực chất, khả năng Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phải can thiệp là rất cao. Giới đầu tư lo ngại tình trạng thâm hụt kéo dài sẽ đẩy tỷ lệ nợ ngày càng cao và làm suy yếu xếp hạng tín nhiệm của Pháp.
Trước thực tế đó, Thủ tướng François Bayrou đặt mục tiêu giảm thâm hụt xuống 4,6% GDP vào năm 2026 và còn 2,8% vào năm 2029. Nếu đạt được, tỷ lệ nợ công/GDP sẽ hạ còn 117,2% vào năm 2029, thay vì leo lên 125,3% nếu không có biện pháp điều chỉnh.
Kế hoạch của ông bao gồm khoản tiết kiệm 43,8 tỷ euro (51 tỷ USD) trong năm 2026, trong đó 80% đến từ cắt giảm chi tiêu, như hạn chế tuyển dụng khu vực công, tạm ngừng điều chỉnh lương hưu theo lạm phát và bãi bỏ hai ngày nghỉ lễ. Ngoài ra, việc tăng thuế đối với nhóm thu nhập cao cũng nằm trong số các phương án được cân nhắc.
Một trong những đề xuất gây tranh cãi nhất là việc cắt bỏ hai ngày nghỉ lễ trong tổng số 11 ngày nghỉ chính thức của Pháp. Thủ tướng Bayrou đã lấy ví dụ về Thứ Hai Phục sinh và ngày 8/5 – dịp kỷ niệm chiến thắng phát xít và kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai ở châu Âu.
Những đề xuất này nối tiếp quyết định gây tranh cãi của Tổng thống Emmanuel Macron vào năm 2023 khi nâng tuổi nghỉ hưu thêm hai năm, lên 64 tuổi, với lý do chi phí hưu trí quá lớn đang đè nặng ngân sách quốc gia.
Ông Bayrou cho rằng đây là những biện pháp cần thiết để giữ nợ công ở mức “bền vững”.
"Đất nước chúng ta đang lâm nguy vì rủi ro nợ công quá mức. Nếu nước Pháp muốn trở lại quỹ đạo giành lại độc lập tài chính, thì đó là cắt giảm thâm hụt khoảng 44 tỷ euro trong tổng chi tiêu 1,72 nghìn tỷ euro."
Thủ tướng Pháp Francois Bayrou.
Thủ tướng François Bayrou thừa nhận rằng việc tìm kiếm sự tin tưởng của một Quốc hội đang rất chia rẽ là một canh bạc mạo hiểm. “Đúng là rủi ro, nhưng sẽ còn rủi ro hơn nếu không làm gì cả”, ông phát biểu tại một cuộc họp báo, ám chỉ mối nguy lớn nhất mà Pháp phải đối mặt do khoản nợ khổng lồ.
Không giống như kiến nghị bất tín nhiệm do phe đối lập khởi xướng, lần này Thủ tướng đã tự đặt cược, coi cuộc bỏ phiếu là phép thử để chứng minh ông có đủ tính chính danh để tiếp tục cầm quyền.
Với các đồng minh, động thái hôm 25/8 cho thấy Thủ tướng Bayrou là “chính khách có nguyên tắc nhất ở Pháp”. Theo đó, ông sẵn sàng mất chức để bảo vệ niềm tin kéo dài hàng thập kỷ rằng nước Pháp phải chấm dứt tình trạng chi tiêu vượt quá khả năng cho hệ thống phúc lợi hào phóng.
Trong khi đó, các nhà phê bình cho rằng ông Bayrou chọn cách ra đi mà ít bận tâm đến cuộc khủng hoảng chính trị có thể gây ra, nhằm xây dựng hình ảnh chính khách quốc gia và củng cố tham vọng tranh cử tổng thống năm 2027.
Kịch bản sau cuộc bỏ phiếu tín nhiệm
Từ ngày 1/9, Thủ tướng Pháp François Bayrou tiếp xúc các đảng phái nhằm ngăn nguy cơ chính phủ sụp đổ trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tuần tới. Do liên minh trung dung và bảo thủ không nắm đa số, chính phủ phải trông chờ vào sự ủng hộ – hoặc ít nhất “án binh bất động” – từ đối thủ cánh tả, cánh hữu. Tuy vậy, theo giới phân tích, chính phủ Bayrou nhiều khả năng sụp đổ khi cả phe cực hữu lẫn cực tả đều tuyên bố bỏ phiếu chống.
Ngày 2/9, lãnh đạo phe cực hữu khẳng định cuộc gặp cuối cùng với Thủ tướng Bayrou không đạt đột phá, càng làm tăng nguy cơ thất bại. Đảng Tập hợp Quốc gia (RN) cực hữu – giữ lá phiếu then chốt – cùng các lực lượng cánh tả như LFI, Đảng Xanh, Đảng Cộng sản đều tuyên bố bỏ phiếu chống. Như vậy, phe đối lập đã đủ phiếu lật đổ chính phủ.
Bà Marine Le Pen – ba lần ứng cử tổng thống – cùng lãnh đạo RN Jordan Bardella cho biết sau một giờ trao đổi với ông Bayrou tại Paris, họ vẫn giữ nguyên quan điểm phản đối. Hai lãnh đạo RN kêu gọi giải tán Quốc hội, nhanh chóng tổ chức bầu cử lập pháp để chấm dứt bế tắc ngân sách.
"Chúng ta càng sớm quay lại với lá phiếu, nước Pháp càng sớm có ngân sách. Không có phép màu nào có thể thay đổi quyết định của RN."
Ông Jordan Bardella - Lãnh đạo Đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia (RN) của Pháp.
Chủ tịch Đảng Xã hội, Olivier Faure, tuyên bố quyết định bỏ phiếu chống lại Thủ tướng là “dứt khoát”, cho rằng ông Bayrou “không đáng tin cậy” và cuộc gặp sắp tới chỉ nhằm thể hiện sự tôn trọng các thể chế quốc gia.
Trong khi đó, Đảng Xã hội đưa ra phương án ngân sách thay thế, đề xuất cắt giảm 21,7 tỷ euro thâm hụt ngân sách trong năm tới – chỉ bằng một nửa so với mức ông Bayrou cho là cần thiết – với trọng tâm là tăng thuế đối với người giàu và các tập đoàn lớn.
Sáu ngày trước cuộc bỏ phiếu, ông Macron đã mời lãnh đạo khối thiểu số trung dung và cực hữu vào Điện Élysée, kêu gọi họ hợp tác với Đảng Xã hội (PS) thay vì liên minh cùng phe cực tả và Đảng Xanh. Ông cũng kêu gọi sự ủng hộ từ các bộ trưởng trong chính phủ của Thủ tướng Bayrou.
"Tổng thống Emmanuel Macron đã đề nghị sự ủng hộ dành cho Thủ tướng Francois Bayrou phải đủ lớn, nhằm tránh lãng phí thời gian của đất nước trong việc phục hồi và đưa tài chính công trở lại quỹ đạo ổn định, đồng thời vẫn bảo đảm khả năng tiếp tục đầu tư và thúc đẩy tăng trưởng. Ông cũng nói rằng, bất kể kết quả bỏ phiếu ra sao, chúng ta đều biết tình hình ở Pháp sẽ không thể được giải quyết ngay lập tức, và trốn tránh thực tế không phải là hành động có trách nhiệm cho chặng đường phía trước."
Bà Sophie Primas - Người phát ngôn Chính phủ Pháp.
Trong khi đó, một số nhân vật chủ chốt như ông Gabriel Attal – cựu Thủ tướng, hiện là người đứng đầu đảng trung dung của Tổng thống Macron – đều phản đối ý tưởng bầu cử trước thời hạn. Trái lại, cựu Tổng thống Nicolas Sarkozy cho rằng đây là “giải pháp duy nhất” để giải quyết khủng hoảng chính trị, đồng thời gọi quyết định đưa ra bỏ phiếu tín nhiệm vào tuần tới của ông Bayrou là một bước đi rủi ro về mặt chính trị. Trong trường hợp đó, Tổng thống Emmanuel Macron sẽ phải lựa chọn: hoặc tái bổ nhiệm ông Bayrou, hoặc chỉ định một Thủ tướng mới – người đứng đầu chính phủ thứ bảy trong nhiệm kỳ của ông, hoặc kêu gọi bầu cử sớm. Tuy nhiên, khả năng từ chức theo yêu cầu của phe cực tả đã nhiều lần được Tổng thống Macron loại trừ.
"Nhiệm kỳ mà người dân Pháp đã trao cho tôi mà không phải ai khác sẽ được thực hiện đến hết thời hạn, phù hợp với cam kết tôi đã đưa ra, bất chấp sự phản đối từ những người đã nhiều lần thất bại trong các cuộc bầu cử vừa qua."
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron.
Phần lớn các nhà bình luận cho rằng Thủ tướng Pháp François Bayrou nhiều khả năng sẽ thất bại trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tuần tới, buộc Tổng thống Emmanuel Macron phải tìm kiếm một Thủ tướng mới. Điều này sẽ đưa ông Macron trở lại thế bế tắc về ngân sách – vấn đề ông chưa thể giải quyết kể từ sau cuộc bầu cử trước thời hạn hồi năm ngoái.
Ông Jean-Daniel Levy, nhà phân tích chính trị kiêm chuyên gia thăm dò dư luận, cho hay: “Dù trong kịch bản nào thì vấn đề ngân sách cũng không được giải quyết dứt điểm. Chính phủ vẫn phải trình ngân sách và tìm cách để được Quốc hội thông qua, trong khi Hạ viện hiện chia rẽ sâu sắc thành ba khối: cực hữu, cánh tả và trung dung”.
Bản thân ông Macron khó có khả năng bổ nhiệm một Thủ tướng chủ trương nới lỏng chính sách tài khóa – điều có thể giành được sự ủng hộ trong nghị viện – nên nguy cơ bế tắc chính trị vẫn còn nguyên.
Tuy nhiên, bất kỳ lựa chọn nào cũng sẽ phải đối mặt với môi trường chính trị đầy rủi ro. Thủ tướng Bayrou được Tổng thống Emmanuel Macron bổ nhiệm cách đây 9 tháng, sau khi người tiền nhiệm Michel Barnier bị lật đổ chỉ sau ba tháng tại vị do lạm dụng đặc quyền để thông qua các biện pháp cắt giảm chi tiêu công.
Những cái tên đang được nhắc tới như ứng viên kế nhiệm gồm Sébastien Lecornu – Bộ trưởng Quốc phòng trẻ nhất trong lịch sử nước Pháp ở tuổi 39; Gérald Darmanin – cựu Bộ trưởng Nội vụ, hiện là Bộ trưởng Tư pháp; và Catherine Vautrin – nữ chính khách trung hữu giàu kinh nghiệm, hiện giữ chức Bộ trưởng Lao động.
Phản ứng của thị trường
Các lãnh đạo doanh nghiệp Pháp cho rằng tình trạng hỗn loạn chính trị hiện nay đe dọa gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế. Ông Patrick Martin, Chủ tịch tổ chức vận động hành lang doanh nghiệp Medef, cảnh báo về “nguy cơ suy thoái thực sự” tại Pháp, đồng thời cho rằng nền kinh tế đang “trong tình trạng rất bấp bênh”. Khủng hoảng chính trị cũng khiến thị trường tài chính chao đảo.
Bất ổn chính trị đã khiến chi phí vay nợ của chính phủ Pháp, hay còn gọi là lợi suất trái phiếu, gia tăng và kéo giá cổ phiếu của các tập đoàn tài chính lớn tụt dốc. Tuần trước, cổ phiếu của ba ngân hàng BNP Paribas, Crédit Agricole và Société Générale đồng loạt giảm 8 – 10%.
Theo chuyên gia Davide Oneglia thuộc công ty nghiên cứu chính trị TS Lombard, tình trạng đấu đá chính trị kéo dài đã làm nới rộng khoảng cách giữa chi phí vay mượn 10 năm của Pháp và Đức.
Từ đầu năm đến nay, mức chênh lệch lợi suất – thước đo then chốt của rủi ro vĩ mô – đã tăng thêm gần một điểm phần trăm. Lợi suất trái phiếu 10 năm của Pháp hiện nằm trong nhóm cao nhất Liên minh châu Âu, thậm chí vượt cả Hy Lạp và Bồ Đào Nha.
Trả lời phỏng vấn kênh Al Jazeera, ông Oneglia cho rằng tình hình chính trị đang khiến mức chênh lệch ngày càng nới rộng. Pháp chưa rơi vào một cuộc khủng hoảng nợ toàn diện, nhưng sức ép tài khóa đang trở nên cấp bách hơn.
Hồi tháng 12 năm ngoái, hãng xếp hạng tín nhiệm Moody’s đã hạ bậc tín dụng của Pháp từ “Aa2” xuống “Aa3” do áp lực tài chính gia tăng, đưa đánh giá này ngang bằng với hai hãng xếp hạng đối thủ S&P và Fitch, vốn cũng đã hạ điểm tín nhiệm của Pháp từ năm 2023.
Ông Guillaume Borie, Giám đốc AXA France – tập đoàn dịch vụ tài chính, nhận định Pháp đã trải qua 18 tháng bất ổn trong chính phủ. Giới doanh nghiệp cần sự rõ ràng để có thể lên kế hoạch cho các khoản đầu tư cần thiết.
Bà Catherine Fiamma MacGregor, Tổng giám đốc Tập đoàn năng lượng ENGIE, cũng nhấn mạnh doanh nghiệp cần sự ổn định và nhất quán. Bà cho rằng các chính khách dường như không hiểu rằng đó có thể là một lợi thế cạnh tranh lớn đến mức nào.
Ông Bruno Cavalier, chuyên gia kinh tế trưởng tại ODDO BHF, cảnh báo Pháp có nguy cơ “tăng trưởng chậm hơn và thâm hụt ngân sách lớn hơn” trong năm tới, sau quyết định của Thủ tướng François Bayrou kêu gọi bỏ phiếu bất tín nhiệm.
Nếu Thủ tướng François Bayrou thất bại trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm sắp tới, chính trường Pháp sẽ rơi vào vòng luẩn quẩn. Bởi người kế nhiệm ông Bayrou vẫn phải đối mặt với bài toán ngân sách và có nguy cơ nối gót những Thủ tướng đi trước như Élisabeth Borne, Gabriel Attal và Michel Barnier. Pháp lại một lần nữa rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan về nợ nần và thâm hụt ngân sách. EU đã cảnh báo rằng Paris phải triển khai biện pháp tiết kiệm, trong khi các thị trường tài chính đang theo dõi sát sao tình hình chính trị tại đất nước hình lục lăng. Vì vậy, kết quả cuộc bỏ phiếu ngày 8/9 tới được cho là sẽ định hình viễn cảnh chính trường Pháp và có thể ảnh hưởng tới cả cục diện của Lục địa già.
