ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Phán quyết này là một đòn giáng mạnh vào chiến lược thương mại “Nước Mỹ trên hết” của ông Trump và có thể buộc chính phủ Mỹ hoàn trả hàng trăm tỷ USD.

Chính sách thuế quan của ông Trump bất hợp pháp?

Với tỷ lệ phán quyết áp đảo 7 - 4, Tòa Phúc thẩm Liên bang khu vực Washington ngày 29/8 tuyên bố, mặc dù luật pháp Mỹ trao cho Tổng thống quyền hạn đáng kể để thực hiện một số hành động nhằm ứng phó với tình trạng khẩn cấp quốc gia đã được tuyên bố, nhưng không có hành động nào trong số đó cho phép áp đặt thuế quan hoặc thuế. Điều này có thể hiểu đơn giản là: quyền áp đặt thuế quan được quy định rõ ràng trong Hiến pháp Mỹ, nhưng Quốc hội mới là bên nắm giữ quyền đó.

Do đó, có hai kết quả quan trọng từ phán quyết của Tòa án phúc thẩm. Thứ nhất, thuế quan "Ngày giải phóng" (theo cách gọi của ông Trump) được coi là bất hợp pháp. Thứ hai, những mức thuế quan "bất hợp pháp" này sẽ tạm thời được duy trì tới ngày 14/10 để cho phép xem xét các lựa chọn kháng cáo. Doanh thu từ thuế, ước tính đạt tổng cộng 159 tỷ USD tính đến tháng 7, sẽ tiếp tục được thu theo các sắc lệnh hành pháp liên quan. Nếu thuế quan bị coi là bất hợp pháp khi kháng cáo, khoản doanh thu đó có thể cần được hoàn trả.

Tuy nhiên, phán quyết này không áp dụng cho tất cả các mức thuế quan. Nó không bao gồm các mức thuế quan cụ thể cho một số ngành, chẳng hạn như thuế quan đối với nhôm và thép. Phán quyết mới nhất cũng không đảo ngược quyết định đình chỉ chính sách miễn thuế với các bưu kiện giá trị thấp, vốn đã gây ra sự hỗn loạn trong ngành bưu chính toàn cầu. Tuy nhiên, nếu phán quyết được duy trì, mức thuế đối với hàng hóa giá trị thấp sẽ trở lại mức trước "Ngày giải phóng". Trong nhiều trường hợp, điều này đồng nghĩa với việc trở về mức 0.

Trước khi công bố các mức thuế vào ngày 2/4 - “Ngày giải phóng”, Tổng thống Trump tuyên bố, ông có quyền áp thuế đối với các đối tác thương mại theo Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA). Tuy nhiên, theo các thẩm phán, mặc dù trong một số trường hợp, đạo luật này trao cho tổng thống quyền điều chỉnh hoặc cấm các giao dịch quốc tế trong trường hợp khẩn cấp quốc gia, song đạo luật được ban hành năm 1977 không đề cập đến thuế quan (hoặc bất kỳ từ đồng nghĩa nào) và cũng không bao gồm những biện pháp bảo vệ theo thủ tục có giới hạn rõ ràng về quyền lực của tổng thống trong việc áp đặt thuế quan.

Phán quyết của Tòa phúc thẩm giữ nguyên phán quyết hồi tháng 5 của Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ - cơ quan cũng đã bác bỏ lập luận của ông Trump nói rằng các loại thuế quan toàn cầu của ông được đạo luật về quyền lực kinh tế khẩn cấp cho phép.

Giới phân tích cho rằng, phán quyết của Tòa Phúc thẩm Liên bang có thể tác động ngay lập tức đến nền kinh tế Mỹ, với hiệu ứng lan truyền tới thị trường toàn cầu.

Cũng theo các nhà phân tích, phán quyết của Tòa phúc thẩm Mỹ sẽ khiến nhiều doanh nghiệp Mỹ một lần nữa phải đối mặt với sự không chắc chắn, gây ảnh hưởng đến doanh số, lợi nhuận và đầu tư. Cho đến khi có sự rõ ràng về mức thuế nào sẽ được áp dụng, hầu hết các công ty sẽ không muốn thực hiện các khoản đầu tư lớn kéo dài nhiều năm cần thiết để tái định hình chuỗi cung ứng.

“Sự bất ổn về thuế quan đang dần trở lại mức mà chúng ta chưa từng thấy kể từ khi chúng được công bố lần đầu vào tháng 4. Điều này khiến các nhà đầu tư không muốn sở hữu trái phiếu có kỳ hạn dài tiềm ẩn nhiều bất ổn hơn. Vì vậy họ đang có xu hướng gắn bó với trái phiếu kỳ hạn ngắn hơn”, ông Mike Mussio, Chủ tịch Công ty quản lý vốn FBB (Mỹ) nhận định.

Kế hoạch áp thuế hồi tháng 4 của Tổng thống Trump đã gây ra phản ứng hỗn loạn trên thị trường. Tới nay, nhiều đối tác thương mại đã đàm phán và đạt được thỏa thuận với chính quyền Washington. Trong bối cảnh phán quyết của Tòa phúc thẩm đang tác động tới chính sách thuế của ông Trump, phản ứng hợp lý nhất với các nước có thể là chờ đợi quá trình pháp lý của Mỹ, vì có thể sẽ không có ý nghĩa gì khi thực hiện các thỏa thuận nếu mức thuế quan vẫn bị coi là bất hợp pháp.

Tòa án tối cao sẽ ủng hộ hay chống lại ông Trump?

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết sẽ đệ đơn kháng cáo lên Tòa án tối cao nước này về phán quyết mới nhất của Tòa phúc thẩm. Kết quả của vụ kiện không chỉ có ý nghĩa về mặt pháp lý và tác động tới chương trình nghị sự của chính quyền Tổng thống Trump, mà có thể gây ra những hệ lụy sâu rộng cho cả nền kinh tế Mỹ lẫn quan hệ thương mại của nước này với phần còn lại của thế giới.

Phát biểu tại Phòng Bầu dục ngày 2/9, Tổng thống Mỹ Donald Trump nhấn mạnh, những phán quyết sai lầm có thể gây ra thảm họa cho toàn nước Mỹ. Ông cho biết, chính quyền của ông sẽ gửi đơn đề nghị lên Tòa án tối cao.

Trước đó, các thành viên nội các của ông Trump cũng đã lên tiếng bảo vệ chính sách thuế đối ứng, trong đó có Cố vấn thương mại Nhà Trắng Peter Navarro - người góp phần quan trọng trong xây dựng và thúc đẩy Tổng thống Trump triển khai những kế hoạch thuế quan gây tranh cãi.

Tòa án tối cao Mỹ, với 6/9 thành viên do đảng Cộng hòa bổ nhiệm, gồm ba người được bổ nhiệm trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, giờ đây sẽ chịu trách nhiệm quyết định về tính hợp pháp của chính sách thuế quan, vốn làm rung chuyển nền kinh tế toàn cầu, do ông Trump thực thi.

Nếu Tòa án tối cao thụ lý đơn kiện và giữ nguyên phán quyết của Tòa phúc thẩm là chống lại chính sách thuế quan của Tổng thống Trump, chính phủ Mỹ sẽ đối mặt với yêu cầu hoàn trả hàng trăm tỷ USD cho các khoản thuế đã nộp. Đây là một con số khổng lồ có thể gây ra những hậu quả kinh tế và chính trị nghiêm trọng, giáng một đòn mạnh vào uy quyền chính trị và danh tiếng “nhà đàm phán” của ông Trump. Đây có thể là bước ngoặt trong việc kiểm soát giới hạn quyền lực hành pháp của tổng thống. Quyết định của tòa án cũng có thể sẽ làm xáo trộn các thỏa thuận thương mại đã ký kết. Các thỏa thuận thương mại khác đang trong quá trình đàm phán cũng có nguy cơ rơi vào hỗn loạn.

Trong trường hợp ngược lại, đội ngũ thương mại của ông Trump chắc chắn sẽ tìm kiếm những phương án thay thế để áp dụng lại nhiều mức thuế quan hiện hành. Cách nhanh nhất để áp dụng lại thuế quan rộng rãi là đưa ra trường hợp khẩn cấp về cán cân thanh toán theo Mục 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974, cho phép tổng thống áp dụng mức thuế 15% trong tối đa 150 ngày. Tuy nhiên, sau 150 ngày, các mức thuế quan này sẽ cần được Quốc hội gia hạn. Chính quyền Tổng thống Trump cũng đang xem xét một số vụ kiện theo Mục 232, cho phép áp dụng thuế quan theo ngành nếu hàng nhập khẩu trong ngành đó gây ra mối đe dọa cho an ninh quốc gia.

Cuối cùng, chính quyền Washington có thể khôi phục việc sử dụng Mục 301, thẩm quyền đã được sử dụng để khởi kiện vụ kiện lớn chống lại Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump. Thẩm quyền đó yêu cầu xác định các chính sách thương mại không công bằng cụ thể của các đối tác Mỹ gây gánh nặng cho thương mại và liên kết biện pháp khắc phục với mối lo ngại thương mại tiềm ẩn. Tuy nhiên, ngay cả khi có những phương án pháp lý thay thế, việc áp dụng toàn bộ các mức thuế quan mà ông Trump đã đưa ra theo IEEPA sẽ mất thời gian và việc áp dụng rộng rãi các mức thuế quan hiện tại cũng sẽ rất khó khăn.

Ác mộng thất nghiệp vì thuế quan Mỹ

Chính sách thuế quan mà Tổng thống Mỹ Donald Trump ráo riết thực hiện ngay từ những ngày đầu nhậm chức đang gây ra tác động nghiêm trọng tới nhiều nền kinh tế. Ngoài việc hạn chế ngành sản xuất, đảo ngược xu hướng đầu tư, những làn sóng sa thải nhân công do tác động của thuế quan đang gây ra hậu quả không nhỏ tới kinh tế - xã hội ở nhiều nước.

Trong suốt 11 năm qua, cô Fabiola Galicia đã nỗ lực làm việc tại một nhà máy sản xuất ruy băng trang trí Design Group Americas ở Ciudad Juarez, Mexico, nằm ngay bên kia biên giới thành phố El Paso, bang Texas của Mỹ. Khởi đầu là một công nhân dây chuyền sản xuất, cuối cùng cô được thăng chức lên quản lý giám sát 30 nhân viên.

Nhưng vào tháng 6, ca làm việc của cô bị cắt giảm chỉ còn ba ngày một tuần. Sau đó, vào tháng 8, một đại diện của công ty thông báo họ đã nộp đơn xin phá sản và buộc phải đóng cửa nhà máy ở Ciudad Juarez, khiến cô Galicia và khoảng 300 công nhân khác mất việc làm.

Các nhà máy lắp ráp tại Ciudad Juarez - nơi nhập khẩu nguyên liệu thô từ khắp nơi trên thế giới và xuất khẩu thành phẩm sang Mỹ cũng đang trong tình trạng khủng hoảng. Cuộc chiến thương mại toàn cầu của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã làm gia tăng thêm khó khăn cho các công nghiệp vốn đã phải đối mặt với hàng loạt thách thức từ cạnh tranh và giá đầu vào tăng. Theo Viện Thống kê và Địa lý Quốc gia Mexico, từ tháng 6/2023 đến tháng 6/2025, thành phố Juarez đã mất hơn 64.000 việc làm tại nhà máy, trong đó có gần 14.000 việc làm trong 6 tháng đầu năm 2025. Việc sa thải hàng loạt nhấn mạnh những thách thức mà nền kinh tế Mexico đang phải đối mặt, vốn phụ thuộc vào thương mại tự do với Mỹ.

Bức tranh ảm đạm cũng đang phủ bóng lên các nhà máy may mặc, đồ da, thủ công mỹ nghệ, thủy hải sản,… - những ngành xuất khẩu chủ chốt của Ấn Độ. Hàng trăm nghìn công nhân có thể mất việc khi đòn thuế của Tổng thống Trump có hiệu lực, đặc biệt là mức thuế trừng phạt 50% được áp dụng từ ngày 27/8.

Ông Puneet Arya - Công ty sản xuất và xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Finesco, Ấn Độ cho hay: “Tôi chưa nhận được đơn hàng nào từ bất kỳ khách hàng Mỹ nào trong 15 - 20 ngày qua, kể từ khi công bố mức thuế bổ sung 25% . Khách hàng cũng đã bắt đầu đàm phán để được giảm giá 15 - 20% cho các đơn hàng hiện có. Chúng tôi sẽ rất khó khăn để tồn tại trong tương lai vì người mua Mỹ sẽ phải cân nhắc kỹ trước khi đặt hàng sản phẩm của chúng tôi. Họ đã tạm dừng các đơn hàng đã đặt trước đó. Ít nhất 60 - 70% hoạt động kinh doanh của chúng tôi phụ thuộc vào Mỹ. Sự tồn tại của ngành này nếu không có thị trường Mỹ là vô cùng khó khăn”.

Tại Ấn Độ, tỷ lệ thất nghiệp đã tăng từ mức 5,6% trong tháng 6 lên mức 7,1% trong tháng 7. Sự sụt giảm xuất khẩu sang Mỹ sẽ đồng nghĩa với việc hàng triệu lao động sẽ bị tước đi kế sinh nhai.

Giới phân tích và chuyên gia kinh tế cho rằng, các mức thuế quan cao tương đương lệnh cấm vận có thể tàn phá các lĩnh vực kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia vốn dựa vào xuất khẩu, khiến hàng triệu việc làm bị mất đi.

Hiện tại, tương lai của những thách thức pháp lý đối với chính sách thuế của ông Trump vẫn còn bỏ ngỏ. Dù phán quyết của Tòa án tối cao Mỹ đi theo hướng nào cũng cho thấy một sự thật rõ ràng: ngay cả những chính sách tưởng chừng vững chắc nhất cũng có thể bị pháp lý ràng buộc và cuộc chiến thương mại toàn cầu vẫn còn nhiều điều bất ngờ ở phía trước.