Chuyện về bộ sách giáo khoa dùng chung | Hà Nội tin mỗi chiều
Ủy ban VH-XH vừa đề nghị Bộ GD&ĐT biên soạn một bộ sách giáo khoa phổ thông dùng chung trên toàn quốc và đã có khá nhiều ý kiến bày tỏ sự ủng hộ đề xuất này.
Ký ức những ngày xưa cũ có lẽ chợt ùa về trong ký ức nhiều người trước thềm năm học mới: hồi ấy chạy quanh làng xin lại các cuốn sách cũ của các anh chị khoá trên. Mang tiếng là sách cũ, sách đi xin lại nhưng ít nhất cũng dùng được đến vài năm vì chương trình học ngày ấy chẳng đổi thay quá nhiều. Sách đi xin về được bọc giấy báo, dán nhãn cẩn thận, nhiều phụ huynh cũng dặn con không được vẽ linh tinh vào sách vì như vậy không để lại được cho các em.
Thấm thoát thời gian qua đi, chương trình giáo dục đã thay đổi, gần nhất là Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Trước thềm năm học mới, có gia đình chi tới cả tiền triệu mua sách và đồ dùng học tập cho con em. Sự đổi thay khá lớn đang diễn ra trong từng chuyển động của mỗi trang sách mà các em, các cháu học sinh đang học mỗi ngày.
Mới hôm 13/8, tại phiên họp Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Văn hóa - Xã hội đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn một bộ sách giáo khoa phổ thông dùng chung trên toàn quốc, các bộ sách khác chỉ đóng vai trò bổ trợ. Có khá nhiều ý kiến bày tỏ sự ủng hộ.
Trên thực tế, theo quy định hiện hành, Việt Nam đang áp dụng chủ trương “một chương trình, nhiều bộ sách” tức là cùng học một nội dung, nhưng mỗi môn có thể có vài bộ sách khác nhau để lựa chọn. Trước đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo từng được giao biên soạn một bộ sách chung từ nguồn vốn vay 16 triệu USD của Ngân hàng Thế giới, nhưng dự án này cuối cùng không như kỳ vọng. Từ năm 2020, việc thay sách mới được triển khai theo hướng để các địa phương, nhà trường chọn trong ba bộ sách đã được phê duyệt.
Nhưng rồi, thực tế phát sinh nhiều vấn đề. Giá sách mới cao, chương trình thay đổi liên tục, giáo viên phải soạn lại giáo án, phụ huynh khó theo sát để kèm con học. Một lớp học có thể dùng bộ này, trường bên cạnh lại dùng bộ khác, có thể dẫn tới sự rời rạc và thiếu đồng bộ. Trong khi đó, hàng trăm triệu cuốn sách được in mới mỗi năm, phần lớn nhiều phụ huynh cho biết, chỉ dùng một lần rồi… cất kho hoặc bán đi.
Nếu thực sự đặt lợi ích của học sinh làm trung tâm, nhiều ý kiến cho rằng chỉ cần một bộ sách giáo khoa dùng chung cho cả nước. Cách làm này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí khi anh chị học xong có thể để lại sách cho em, hoặc tặng lại cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn, mà còn tạo sự ổn định trong giảng dạy khi giáo viên được sử dụng lâu dài một bộ sách, tích lũy kinh nghiệm và hoàn thiện giáo án qua từng năm.
Bên cạnh đó, một bộ sách thống nhất cũng giúp phụ huynh dễ dàng nắm bắt nội dung để hỗ trợ con học tập, đồng thời tạo sự đồng bộ trong ôn tập, luyện thi và tổ chức các kỳ thi quốc gia. Quan trọng hơn, sách được tái sử dụng nhiều năm sẽ giảm nhu cầu in ấn ồ ạt, tiết kiệm tài nguyên và góp phần bảo vệ môi trường.
Nhiều ý kiến cho rằng, việc quay lại “một bộ sách” ngay lúc này có thể gây lãng phí số sách đã in và ảnh hưởng đến mục tiêu đổi mới giáo dục. Nhưng câu hỏi đặt ra là: đổi mới có nhất thiết đồng nghĩa với việc thay sách liên tục và nhân bản nhiều bộ? Hay đổi mới có thể bắt đầu từ việc làm một bộ thật tốt, rồi duy trì và cải tiến nó? Nếu mở rộng góc nhìn ra thế giới, có thể thấy mỗi quốc gia áp dụng một cách làm khác nhau về sách giáo khoa.
Ở nhiều nước châu Âu như Pháp, Đức, Hà Lan, một chương trình quốc gia thường được áp dụng thống nhất, nhưng sách giáo khoa có thể được biên soạn bởi nhiều nhà xuất bản khác nhau. Điểm khác là họ có cơ chế thẩm định chặt chẽ, các bộ sách được chuẩn hóa về nội dung, đảm bảo học sinh ở mọi địa phương học cùng mức kiến thức, chỉ khác nhau về cách trình bày, ví dụ minh họa hay phương pháp sư phạm.
Một số nước như Nhật Bản, Hàn Quốc lại nghiêng về một bộ sách chuẩn do Bộ Giáo dục biên soạn hoặc quản lý chặt nội dung. Ở Nhật Bản, các bộ sách do nhà xuất bản biên soạn vẫn phải được Bộ phê duyệt và thường có tính ổn định cao, nhiều bộ sách dùng hàng chục năm, chỉ điều chỉnh nhẹ theo thay đổi chương trình. Điều này giúp giảm chi phí, tạo sự đồng bộ và giúp giáo viên tích lũy kinh nghiệm giảng dạy lâu dài.
Ở Mỹ, do hệ thống giáo dục phân cấp mạnh, mỗi bang hoặc học khu có quyền lựa chọn sách giáo khoa riêng, miễn là đáp ứng chuẩn kiến thức chung của bang. Cách này cho phép linh hoạt, nhưng đồng thời dẫn đến sự khác biệt đáng kể giữa các địa phương.
Nhìn vào mô hình này, có thể thấy câu chuyện về sách giáo khoa đang đứng giữa hai hướng: vừa muốn đa dạng hóa sách để khuyến khích sáng tạo, vừa muốn đảm bảo sự thống nhất và tiết kiệm. Bài toán đặt ra là phải xác định rõ ưu tiên của mình: theo hướng tập trung như Nhật Bản, Hàn Quốc, hay duy trì sự đa dạng nhưng kiểm soát chặt nội dung như nhiều nước châu Âu.
Trong bối cảnh ngân sách còn hạn chế, phụ huynh chịu áp lực tài chính và câu chuyện “thừa - thiếu” sách lặp lại hàng năm, đề xuất một bộ sách chung không chỉ hợp lý, mà còn mang tính chiến lược. Bởi đôi khi, thay vì chạy theo nhiều lựa chọn để rồi… rối thêm, chỉ cần một lựa chọn tốt nhất và kiên định với nó.
Để làm được điều đó, cần một lộ trình rõ ràng, sự đồng thuận của các bên liên quan và quan trọng nhất là đảm bảo chất lượng của bộ sách đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh trong nhiều năm tới. Câu trả lời cho vấn đề này sẽ phụ thuộc vào việc xã hội ưu tiên điều gì hơn: sự linh hoạt tức thời hay tính ổn định lâu dài của nền giáo dục.
