Giải giáp Hezbollah: Bài toán nan giải của Liban

Chính phủ Liban vừa công bố kế hoạch giải giáp Hezbollah trước cuối năm 2025. Liệu đất nước này có thể vượt qua cơ hội và thách thức lớn nhất trong lịch sử để thực hiện mục tiêu này?

Kế hoạch giải giáp Hezbollah trước cuối năm 2025

Đây là lần đầu tiên kể từ sau nội chiến Liban hơn 30 năm trước, Beirut công khai thể hiện quyết tâm giải giáp Hezbollah. Hezbollah đã ngay lập tức phản đối kế hoạch này, gọi đây là “mệnh lệnh” từ bên ngoài. Trong bối cảnh tình hình an ninh khu vực vẫn căng thẳng và nội bộ Liban còn nhiều chia rẽ, liệu kế hoạch giải giáp Hezbollah của chính phủ Thủ tướng Nawaf Salam có thành công, hay đây là bước đi đầy rủi ro, đe dọa sự ổn định và đoàn kết quốc gia?

Trong tuần qua, Thủ tướng Liban Nawaf Salam đã tổ chức hai phiên họp nội các để thảo luận về kế hoạch giải giáp Hezbollah. Theo đó, các thành viên nội các đã nhất trí chấm dứt sự hiện diện của tất cả các nhóm vũ trang tại Liban, trong đó có cả lực lượng Hezbollah.

“Chính phủ đã giao cho quân đội lập kế hoạch thu hồi và kiểm soát vũ khí từ các lực lượng vũ trang phi nhà nước, theo thỏa thuận ngừng bắn đạt được năm ngoái. Kế hoạch này phải hoàn thành trước cuối năm nay và trình lên nội các trước ngày 31 tháng này để thảo luận, quyết định.”

Thủ tướng Liban Nawaf Salam

Nội các Liban cũng phê duyệt các mục tiêu theo đề xuất của Mỹ. Ngoài việc loại bỏ dần sự hiện diện của các nhóm vũ trang như Hezbollah, Liban sẽ triển khai quân đội tới các khu vực biên giới trọng yếu, giải quyết vấn đề tù nhân thông qua đàm phán gián tiếp và phân định vĩnh viễn biên giới giữa hai bên.

“Nội các Liban đã thông qua các mục tiêu nêu trong phần mở đầu của đề xuất do Mỹ đệ trình, nhằm gia hạn và củng cố lệnh ngừng bắn giữa Liban và Israel ký ngày 27/11/2024, hướng tới một giải pháp lâu dài và toàn diện. Cuộc họp lần này chỉ tập trung vào các mục tiêu, chưa đề cập đến thời gian biểu. Chúng tôi đang chờ quân đội trình kế hoạch thực thi để hoàn thiện các quyết định bổ sung.”

Ông Paul Morcos, Bộ trưởng Thông tin Liban

Trong khi đó, theo tài liệu mà hãng tin Reuters tiếp cận được, kế hoạch giải giáp Hezbollah được chia thành bốn giai đoạn. Trước hết, trong vòng 15 ngày, Chính phủ Liban sẽ ban hành sắc lệnh cam kết giải trừ hoàn toàn vũ khí của Hezbollah trước ngày 31/12/2025, đồng thời Israel phải dừng mọi hoạt động quân sự trên bộ, trên không và trên biển. Tiếp đó, trong vòng 60 ngày, Liban sẽ triển khai một kế hoạch chi tiết nhằm nắm quyền quản lý toàn bộ vũ khí của Hezbollah; song song với đó, Israel bắt đầu rút khỏi một số vị trí ở miền Nam Liban và thả các tù nhân người Liban dưới sự giám sát của Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế.

Trong 90 ngày tiếp theo, Israel sẽ rút quân khỏi thêm hai trong năm điểm chiến lược còn lại và hỗ trợ việc dọn dẹp đổ nát cũng như khôi phục hạ tầng tại Liban. Cuối cùng, trong vòng 120 ngày, Hezbollah phải tháo dỡ toàn bộ vũ khí hạng nặng, bao gồm tên lửa và máy bay không người lái. Sau đó, Mỹ, Ả Rập Xê Út, Pháp, Qatar cùng một số quốc gia khác sẽ tổ chức hội nghị quốc tế để hỗ trợ tái thiết và phục hồi kinh tế Liban, hướng tới mục tiêu xây dựng “một quốc gia thịnh vượng” như tầm nhìn mà Tổng thống Mỹ Donald Trump từng nêu.

Mỹ hoan nghênh bước đi của Chính phủ Liban, gọi đây là quyết định “lịch sử, táo bạo và đúng đắn”.

Chỉ ít giờ sau thông báo của Chính phủ, Hezbollah tuyên bố coi quyết định này “không tồn tại” và cáo buộc Thủ tướng Nawaf Salam “phục vụ lợi ích của Israel” khi tước bỏ vũ khí của Liban trước kẻ thù.

“Việc chúng ta nên bàn là về chiến lược an ninh và quốc phòng, vốn không chỉ xoay quanh vấn đề vũ khí, mà còn dựa trên sức mạnh tổng hợp của đất nước, từ việc tích lũy, huy động sức mạnh cho đến các nỗ lực phòng thủ và đối phó với Israel. Đây không phải là kế hoạch đặt ra mốc thời gian để giải giáp vũ khí của Hezbollah.”

Ông Naim Qassem, Lãnh đạo Hezbollah tại Liban

Mặc dù phản ứng gay gắt, song Hezbollah đến nay chưa có động thái quân sự đáp trả. Điều này được cho là trái ngược với thời kỳ cố lãnh đạo Hassan Nasrallah, khi Hezbollah từng cảnh báo giải trừ vũ khí sẽ đồng nghĩa với nội chiến. Giới phân tích cho rằng đây là dấu hiệu Hezbollah đang cân nhắc chiến lược mới, hoặc đơn giản là chưa đủ sức để đối đầu ngay lập tức. Theo truyền thông Trung Đông, các cuộc giao tranh với Israel vào cuối năm ngoái đã khiến Hezbollah suy yếu nghiêm trọng: kho vũ khí bị tàn phá nặng nề, nhiều chỉ huy cấp cao thiệt mạng, làm giảm đáng kể sức mạnh quân sự của nhóm.

Iran – đồng minh chiến lược và là nhà bảo trợ chính của Hezbollah từ khi thành lập năm 1982, nhanh chóng lên tiếng phản đối kế hoạch của Chính phủ Liban. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi nhấn mạnh, sức mạnh của “trục kháng chiến” do Tehran hậu thuẫn đã được chứng minh trên thực địa và cảnh báo mọi nỗ lực giải trừ sẽ khó thành công. Tuy nhiên, giới quan sát đánh giá khả năng hỗ trợ của Iran hiện đã suy giảm đáng kể: các chuyến bay từ Iran tới Liban bị chặn, trong khi sự sụp đổ của chính quyền cựu Tổng thống Bashar al-Assad ở Syria đã cắt đứt tuyến đường bộ chủ chốt vận chuyển tài chính và vũ khí cho Hezbollah.

Trong nước, dư luận Liban chia rẽ. Những người ủng hộ cho rằng kế hoạch giải trừ vũ khí của Hezbollah là bước tiến quan trọng để củng cố hòa bình và ổn định.

“Quyết định của chính phủ Liban về giải giáp Hezbollah là rất sáng suốt. Liban không thể chịu đựng thêm chiến tranh, thậm chí một viên đạn cũng không.”

Ông Joe Haddad, công dân Liban

Ngược lại, nhiều người, đặc biệt là cộng đồng Hồi giáo dòng Shiite lo ngại rằng nếu Hezbollah mất vũ khí, họ sẽ trở nên dễ bị tổn thương trước Israel.

“Người dân Liban rõ ràng chia rẽ về vấn đề này. Một số người, đặc biệt là cộng đồng Shiite ở miền Nam Liban, Thung lũng Beqaa, các quận phía Nam Beirut và nhiều khu vực khác của thủ đô, lo ngại rằng nếu vũ khí của Hezbollah bị tước bỏ, họ sẽ dễ bị Israel tấn công và miền Nam Liban có nguy cơ trở thành một Bờ Tây hay Dải Gaza thứ hai.”

Ông Imad Salamey, Chủ nhiệm Khoa Chính trị và Nghiên cứu quốc tế, Trường Đại học Liban American

Kế hoạch giải giáp Hezbollah có thể được coi là động thái táo bạo của Chính phủ Liban nhằm mở ra một chương mới cho sự ổn định lâu dài của đất nước. Nhưng với thực tế chính trị, an ninh phức tạp, con đường đến mục tiêu này sẽ không dễ dàng.

Vai trò của Hezbollah ở Liban

Ra đời giữa khói lửa nội chiến Liban và làn sóng Cách mạng Hồi giáo Iran, Hezbollah đã trải qua hơn bốn thập kỷ biến động, từ một lực lượng “kháng chiến” chống Israel trở thành tổ chức vũ trang chính trị có ảnh hưởng sâu rộng ở Liban và cả khu vực Trung Đông. Sức mạnh quân sự vượt trội giúp nhóm này được xem là lực lượng phi nhà nước mạnh nhất thế giới. Nhưng chính sức mạnh đó cũng dường như là nguyên nhân khiến Hezbollah trở thành tâm điểm của tranh cãi, đối đầu và áp lực quốc tế.

Nhóm vũ trang Hezbollah ra đời năm 1982, trong giai đoạn nội chiến Liban (1975–1990), với sự hậu thuẫn trực tiếp từ Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran. Mục tiêu ban đầu là thúc đẩy ảnh hưởng của Cách mạng Hồi giáo Iran và chống lại quân đội Israel. Khi các nhóm vũ trang khác giải giáp sau nội chiến, Hezbollah vẫn giữ nguyên kho vũ khí, với lý do “tiếp tục kháng chiến” ở miền Nam Liban, nơi Israel chiếm đóng và có đông người Hồi giáo Shiite sinh sống. Ngay cả sau khi Israel rút quân năm 2000, nhóm này vẫn duy trì lực lượng vũ trang.

Bước ngoặt lớn xảy ra năm 2006, khi Hezbollah tấn công xuyên biên giới, bắt giữ hai binh sĩ Israel. Sự kiện này châm ngòi cho cuộc chiến kéo dài 5 tuần, với hàng nghìn quả rocket được phóng vào lãnh thổ Israel và các đợt không kích đáp trả dữ dội. Đây là lần đầu tiên kể từ khi thành lập, Hezbollah đối đầu trực diện với Israel trong một cuộc xung đột quy mô lớn, qua đó củng cố vị thế quân sự nhưng cũng làm gia tăng căng thẳng trong khu vực.

Kho vũ khí của Hezbollah tăng lên sau sự kiện này. Cơ quan Tình báo Mỹ (CIA) ước tính đến năm 2020, nhóm này sở hữu tới 150.000 tên lửa, và đến năm 2022 có khoảng 45.000 chiến binh. Cố Lãnh đạo Hassan Nasrallah, người thiệt mạng trong các cuộc giao tranh giữa Israel và Hezbollah năm 2024, từng tuyên bố con số này là 100.000 người.

Tầm hoạt động của Hezbollah cũng vượt ra ngoài biên giới Liban. Nhóm này tham chiến tại Syria để hỗ trợ chính quyền cựu Tổng thống Bashar al-Assad, hỗ trợ các dân quân Shiite thân Iran ở Iraq, và bị cáo buộc hậu thuẫn phiến quân Houthi tại Yemen. Quan hệ giữa Hezbollah với lực lượng Hamas ở dải Gaza cũng trở nên gần gũi. Sau khi Hamas tấn công Israel vào ngày 7 tháng 10 năm 2023, Hezbollah đã nổ súng vào các vị trí của Israel ở khu vực biên giới, tuyên bố đoàn kết với người Palestine.

Hezbollah và Israel đã giao tranh tại biên giới trong gần một năm, cho đến tháng 9 năm 2024, khi Israel cho nổ hàng nghìn thiết bị nhắn tin có cài bom mà các thành viên Hezbollah sử dụng ngay trong lãnh thổ Liban và tăng cường các cuộc không kích, giết chết nhiều chỉ huy cấp cao. Israel sau đó đưa quân vào miền Nam Liban, phá hủy phần lớn kho vũ khí và loại bỏ hàng nghìn chiến binh, khiến sức mạnh Hezbollah suy giảm đáng kể.

Về chính trị, Hezbollah từng là “người cầm lái” nhiều quyết sách quốc gia. Nhưng sau thất bại quân sự cuối năm 2024, nhóm không còn đủ sức áp đặt ảnh hưởng trong tiến trình thành lập chính phủ mới, vốn chủ trương độc quyền vũ khí thuộc về nhà nước. Trên bình diện quốc tế, Hezbollah bị Mỹ, nhiều nước phương Tây và các quốc gia Ả Rập vùng Vịnh liệt vào danh sách khủng bố.

Khởi nguồn là một lực lượng vũ trang với mục tiêu chống Israel, Hezbollah đã trở thành một “quyền lực song song” trong lòng Liban, vừa là tác nhân chính trị, vừa là lực lượng quân sự, đồng thời là mắt xích trong mạng lưới ảnh hưởng của Iran tại Trung Đông. Chính điều này khiến mọi nỗ lực giải trừ vũ khí của nhóm không chỉ là vấn đề an ninh trong nước, mà còn là bài toán địa - chính trị phức tạp liên quan đến toàn bộ khu vực.

Các kịch bản có thể xảy ra

Kế hoạch giải trừ vũ khí Hezbollah, do Chính phủ Thủ tướng Nawaf Salam công bố sau nhiều tháng chịu sức ép từ Mỹ và cộng đồng quốc tế, là bước đi chưa từng có kể từ sau nội chiến Liban. Tuy nhiên, việc hiện thực hóa kế hoạch này đối mặt nhiều trở ngại. Các nhà phân tích đưa ra nhiều kịch bản có thể xảy ra cùng hệ quả địa - chính trị và xã hội đi kèm, giúp nhìn rõ con đường phía trước của Liban và khu vực Trung Đông trong bài toán giải giáp Hezbollah.

Trong kịch bản lạc quan, giải giáp Hezbollah trước cuối năm 2025 sẽ mở ra giai đoạn ổn định mới cho Liban. Beirut có cơ hội củng cố quyền lực trung ương, giảm bớt tình trạng “quyền lực song song” giữa Nhà nước và các nhóm vũ trang. Điều này có thể khơi thông các khoản viện trợ kinh tế từ phương Tây và tổ chức quốc tế vốn bị đóng băng vì lo ngại Hezbollah. Về mặt khu vực, thành công này được Israel và một số quốc gia vùng Vịnh xem là bước tiến lớn, góp phần làm giảm nguy cơ bùng phát xung đột biên giới. Tuy nhiên, các chuyên gia đánh giá Hezbollah khó biến mất hoàn toàn, vẫn duy trì ảnh hưởng qua mạng lưới chính trị, xã hội và quân sự phi chính thức.

Nếu kế hoạch giải giáp thất bại, chẳng hạn Chính phủ không thể thực thi do đối kháng chính trị hoặc áp lực đường phố, vị thế Hezbollah tại Liban sẽ được củng cố, trong khi uy tín Thủ tướng Nawaf Salam suy yếu. Ở cấp khu vực, thất bại có thể khiến Israel và Mỹ gia tăng áp lực, thậm chí cân nhắc biện pháp đơn phương nhằm kiềm chế Hezbollah, làm tăng nguy cơ xung đột quân sự. Tuy nhiên, trong bối cảnh Hezbollah đang chịu tổn thất nghiêm trọng cùng hạn chế về nguồn lực từ đồng minh, đặc biệt là Iran, khả năng nhóm này phản kháng mạnh mẽ để ngăn kế hoạch là tương đối thấp.

Một kịch bản phức tạp khác là tiến trình giải giáp bị kéo dài, nếu Hezbollah và đồng minh phong trào Amal dùng đòn bẩy chính trị nhằm giảm tốc hoặc vô hiệu hóa kế hoạch. Báo Al Akhbar thân Hezbollah đưa tin, hai lực lượng đang cân nhắc rút bốn bộ trưởng khỏi Chính phủ hoặc khởi động bỏ phiếu bất tín nhiệm, dựa vào khối 27 nghị sĩ Shiite trong Quốc hội. Nếu xảy ra, nội các Thủ tướng Salam sẽ mất cân bằng quyền lực nghiêm trọng. Hệ thống chính trị chia sẻ quyền lực đặc thù của Liban đồng nghĩa sự vắng mặt đại diện Shia trong Chính phủ sẽ làm tê liệt quá trình ra quyết sách. Trì hoãn kéo dài có thể kéo Liban vào vòng xoáy bất ổn mới, từ đình trệ lập pháp đến bạo lực phe phái.

“Tôi cho rằng Liban sẽ lại đối mặt với tình trạng chia rẽ chính trị như trước đây, bởi những cuộc tranh luận tương tự đã từng xảy ra vào các năm 2005 và 2006. Giờ đây, chúng ta đang bước vào một giai đoạn chia rẽ mới, chủ yếu là trên phương diện chính trị.”

Ông Imad Salamey, Chủ nhiệm Khoa Chính trị và Nghiên cứu quốc tế, Trường Đại học Liban American

Có thể thấy, trong cả ba kịch bản, yếu tố quyết định vẫn là khả năng Chính phủ của Thủ tướng Salam duy trì đối thoại và tìm kiếm “lối thoát danh dự” cho Hezbollah, để vừa giữ được ổn định chính trị, vừa tiến gần mục tiêu giải giáp. Khu vực Trung Đông vốn đang trong giai đoạn tái định hình liên minh, cùng các nỗ lực hạ nhiệt xung đột ở Gaza, nên mọi biến động tại Liban đều có thể tạo hiệu ứng dây chuyền, tiềm ẩn những hệ lụy khó lường cho ổn định và an ninh của toàn khu vực.

Kế hoạch giải giáp Hezbollah, nếu thành công, sẽ mở ra hy vọng về một Liban ổn định hơn, trong khi thất bại hoặc trì hoãn có thể đẩy quốc gia này vào vòng xoáy chia rẽ và bất ổn kéo dài, ảnh hưởng sâu rộng đến khu vực Trung Đông. Trong bối cảnh đó, sự hỗ trợ quốc tế và khả năng điều phối khôn khéo giữa các bên sẽ là yếu tố quyết định cho một tương lai khả quan hơn cho Liban, tránh lặp lại vòng xoáy xung đột từng khiến Beirut phải trả giá đắt trong quá khứ.

Bài viết hay? Hãy đánh giá bài viết

  • Quan tâm nhiều nhất
  • Mới nhất

15 trả lời

15 trả lời