Lát cắt khảo cổ phác họa chân dung tổ tiên người Việt
Phát hiện di cốt “Chiến binh Tràng An” mở ra hướng nghiên cứu mới, góp phần phác hoạ chân dung tổ tiên người Việt.
Mỗi phát hiện khảo cổ không chỉ là một mảnh ghép quá khứ, mà còn là cánh cửa giúp chúng ta hiểu rõ hơn về hành trình tiến hoá và bản sắc của người Việt từ thuở sơ khai. Phát hiện di cốt "Chiến binh Tràng An" đã mở ra hướng nghiên cứu mới, góp phần phác hoạ bức tranh chân dung tổ tiên người Việt.
Tóm tắt phát hiện khảo cổ di cốt Chiến binh Tràng An
Năm 2004, hang Thung Bình được phát hiện. Năm 2012, trong quá trình làm hồ sơ để UNESCO công nhận Quần thể danh thắng Tràng An là di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, các nhà nghiên cứu, đặc biệt là các nhà khảo cổ đã phát hiện một di cốt người có niên đại khoảng 13.000 năm tuổi. Di cốt được khai quật từ tháng 12/2017 đến tháng 4/2018.
Kết quả nghiên cứu đóng góp rất to lớn, làm rõ được giá trị nổi bật toàn cầu của Tràng An, trong đó thì có giá trị về tiêu chí văn hóa, về cái sự thích nghi của người, tiền sử đối với quá trình biến đổi về mặt khí hậu, về mặt địa chất, về mặt cảnh quan ở cái khu vực này và cũng là một cái để khẳng định được cái cái khu vực này chính là tổ tiên ông bà ta đang sinh sống ở khu vực này và tồn tại cho đến ngày nay.
Ông Phạm Sinh Khánh, Ban Quản lý Quần thể Danh thắng Tràng An, cho biết: "Khu vực này là di tích hang Thung Bình, trong quá trình thăm dò khảo cổ học thì các nhà khảo cổ học cũng đã phát hiện ra di cốt của người tiền sử tại khu vực này, sau đó từ năm 2018 đến bây giờ kết quả nghiên cứu mới được hé lộ ra xác định được cái niên đại là từ 12.500 đến 13.500 cách ngày nay."
Qua các nghiên cứu kéo dài gần 2 thập kỷ, các nhà khoa học xác định đây là hài cốt là của người đàn ông mang dòng máu lai giữa Nam Á và cư dân bản địa Đông Nam Á. Điều này bổ sung dữ liệu quý giá vào bản đồ gen toàn cầu, mở ra góc nhìn mới về sự di cư, giao thoa và tiến hóa của loài người.
Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình, cho biết: "Từ năm 2004 chúng ta phát hiện ra di tích này, sau đó có một công trình nghiên cứu khai quật năm 2017-18 phát hiện ra bộ hài cốt này. Thuyết trình của hài cốt này được chung theo đối bó gối một cách rất đặc trưng của văn hóa và khoa học của mình. Chúng ta thực hiện việc nghiên cứu, đã cho những khoản hết sức giá trị. Ngoài việc trước kia chúng ta đã có những cơ sở để khẳng định người tiền sử ở nơi đây người ta thích ứng với những bối cảnh biến đổi khí hậu từ khô lành sang nóng đỏ từ môi trường lục địa trong môi trường biển. Tất cả những cái thứ đó nó cho một cái bức tranh hết sức sinh động về cách thức của con người, thời tiền sử đối với bối cảnh môi trường xã hội qua những nền văn hóa của họ như thế, chúng ta khẳng định giá trị nổi bật toàn cầu đối với thế giới."
Hiện tại, Bộ hài cốt “Chiến binh Tràng An” đang được an vị tạm thời tại Chùa Bái Đính... Phát hiện này không chỉ gây chấn động bởi độ quý hiếm, mà còn mở ra một cánh cửa mới để nhìn lại lịch sử loài người trong bối cảnh cuối cùng của Kỷ Băng hà.
Giải mã di cốt chiến binh Tràng An
Các nhà khoa học vừa giải mã thành công bộ di cốt người tiền sử cách đây khoảng 13.000 năm. Đây không chỉ là phát hiện khảo cổ quan trọng của Việt Nam, mà còn có giá trị quốc tế khi lần đầu tiên ADN của người cổ được phục dựng thành công trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm.
Di cốt người đàn ông ở hang Thung Bình 1 được xem như một “nhân chứng thời tiền sử”. Quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học đã chỉ ra dấu vết đặc biệt trên xương sườn của bộ di cốt. Người đàn ông này từng chịu một vết thương chí mạng khi trúng mũi tên chế tác từ thạch anh, 1 loại đá quý hiếm. Phát hiện này đã hé lộ khả năng từng có những cuộc xung đột khốc liệt trong cộng đồng người tiền sử. Vũ khí thạch anh tìm thấy tại hang Thung Bình còn là bằng chứng độc đáo về chiến tranh thời tiền sử và sự phát triển của kỹ nghệ chế tác công cụ.
PGS.TS Nguyễn Khắc Sử, Hội Khảo cổ học Việt Nam, cho biết: "ADN tìm thấy ở trong ốc tai bên trái cho thấy trong suốt cuộc đời người này rất là khỏe mạnh. Hầu như trong suốt cuộc đời không có những bệnh về xương cốt, thế nhưng lại có một vết thương rất nặng tìm thấy ở xương sườn bên tay phải, nơi mà cạnh đó lại có một mảnh tên bằng đá thạch anh rất nhỏ và nó bị gãy mũi. Và các nhà khảo cổ cho rằng vết thương bị gãy xương và sau đó khoảng hai tháng sau người này mới tử vong. Dấu tích này khiến chúng tôi cho rằng ông là một ‘chiến binh’, có thể tử vong sau một trận xung đột thời tiền sử…”
Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình, chia sẻ: "Lúc đó người ta mai táng theo một cái phong cách văn hóa gọi là văn hóa hòa bình của cái cư dân này trong cái nơi cư trú của họ cho thấy rằng mối quan hệ tình cảm giữa người đã mất đi và những người còn lại người ta trang trọng như thế nào thì chúng ta thấy rằng là ngoài người ta bị thương xong người ta lại được mai táng ở ngay cái chỗ người ta cư trú. Thế thì thấy được rằng là vai trò của người bị thương đã mất đi như thế nào đối với cộng đồng."
Giá trị lớn nhất không chỉ dừng lại ở việc tìm thấy bộ di cốt. Lần đầu tiên trên thế giới, các nhà khoa học đã giải mã thành công ADN của một cá thể người từng tồn tại cách đây 13.000 năm, được lưu giữ trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm. Đây là một thành công mang tầm vóc quốc tế, xóa bỏ định kiến lâu nay rằng vùng nhiệt đới không thể bảo tồn gien cổ. Mẫu ADN ty thể thu được là một trong những dữ liệu cổ xưa nhất tại Việt Nam, cho thấy cá thể dòng di truyền bản địa, gắn bó với cộng đồng săn bắt, hái lượm ở Đông Nam Á và Nam Á. Kết quả này bổ sung mảnh ghép vô giá cho bản đồ gien toàn cầu, khẳng định vai trò của Đông Nam Á trong lịch sử di cư và tiến hóa nhân loại.
PGS.TS Nguyễn Khắc Sử, Hội Khảo cổ học Việt Nam, cho biết: "Quan trọng nhất các nhà khảo cổ đã khẳng định bộ AND của 'chiế binh' là người bản địa khu vực Đông Nam Á, khác hẳn với những cư dân sau đó như chúng ta đã tìm thấy trong văn hóa DAK cách ngày nay 5000 - 7000 năm, họ là những cư dân sau này có sự giao thoa giữa người bản địa và người bên ngoài di cư từ vùng biển xuống sáp nhập vào. Điều này chứng minh, khoảng 12.000 năm chúng ta đã có những cư dân bản địa. Và tổ tiên của chúng ta là những người có mặt ở trên cái mảnh đất Tràng An rất sớm."
Bí ẩn về bộ di cốt “nằm co bó gối” giữa núi đá Tràng An nay đã được giải mã, mở ra những nhận thức mới về người tiền sử Việt Nam. Đây cũng là lần đầu tiên, một công trình khảo cổ di truyền học ở Việt Nam được quốc tế công nhận, góp thêm tiếng nói quan trọng vào câu chuyện chung về nguồn gốc và hành trình tiến hóa của nhân loại.
Lát cắt khảo cổ phác họa chân dung tổ tiên người Việt
Từ những mảnh xương hóa thạch, các nhà khoa học đã phục dựng thành công khuôn mặt người Việt cổ cách đây 2.000 năm. Cùng khám phá hành trình đưa tổ tiên trở về với diện mạo gần gũi và chân thực qua lát cắt khảo cổ.
Về phương pháp phục dựng khuôn mặt người Việt cổ từ hộp sọ 2.000 năm tuổi, PGS.TS Nguyễn Khắc Sử cho biết: "Đầu tiên chúng ta phải tạo ra một cái sọ giống như thế, tức là sọ khuôn. Trên diện mặt có khoảng 21 điểm, đây là những điểm chỉ ra các cơ bản chiều dày của phần thịt tức là phần mềm với phần sọ. Khi tiến hành làm đơn giản là ta chỉ điểm vào đấy tất cả 21 cái chấm như vậy đồng thời ta cắt độ dày của nó một cách đúng theo công thức mà chúng ta đã có. Sau đó chỉ là động tác phủ sáp lên, chính là ta phủ cái phần thịt lên, thế và từ đây chúng ta sử dụng tài liệu dân tộc học ta hoàn thiện lên."
Về những đặc điểm: răng vẩu, búi tóc, khuyên tai ông cho biết người Việt thời Đông Sơn, ông chia sẻ thêm: "Chúng ta đều biết rằng người càng cổ thì vì giống động vật ăn những đồ thô thì tự nhiên cơ hàm cũng như răng phát triển thô hơn, nhưng đến thời Đông Sơn thì cái ý cũng còn nhưng ít. Còn cơ bản đến thời kỳ chúng ta nghiên cứu lát cắt 2.000 năm văn hóa Đông Sơn thì gần như gần với người hiện đại tức là gần với chúng ta hiện nay."
Về quá trình phục dựng chân dung tổ tiên người Việt được thực hiện, trong bối cảnh đây là công việc đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều ngành khoa học khác nhau, PGS.TS Nguyễn Khắc Sử nhận định: "Giai đoạn đầu thì rất khó, bản thân người muốn phục dựng phải có bộ sọ. Khi có sọ phải tạo ra một cái sọ giống như thế để thực hành. Phải có chỉ số của người Việt Nam, còn đến bây giờ các chương trình phần mềm cơ bản trên thế giới có thể cho chúng ta một chân dung ngay lập tức."
Đến nay, từ các kết quả nghiên cứu khảo cổ, theo ông, chúng ta đã có cái nhìn về diện mạo và đời sống của người Việt cổ, ông Nguyễn Cao Tấn cho biết, các cụ nhà mình thời xưa có khi cũng hơi giống mình khi seri mà tôi dựng lên có nhiều người bảo trông giống người quen, quen là bởi vì thực tế cũng là tổ tiên mình, cái di truyền cứ lặp đi lặp lại thì chúng tôi đã cố gắng lấp xương lấp thịt không phải chỉ cái mặt mà chúng tôi lắp toàn thân trả lại cho các cụ bởi vì chúng ta có cả bộ xương, vải trang phục... từ đấy nghiên cứu phục dựng được người Đông Sơn. Khoa học khảo cổ và khoa học bảo tàng giúp phục chế và truyền đạt tới dân chúng.
Về vấn đề phục dựng tổ tiên là hành trình khoa học gắn liền với tìm về cội nguồn dân tộc, PGS.TS Nguyễn Khắc Sử khẳng định: "Chắc chắn là phải như vậy bởi vì nếu nguồn cội dân tộc quá đơn giản như thời xưa thì chỉ cần các câu chuyện truyền thuyết thôi nhưng khi chúng ta có các ngành khoa học thì chính các ngành khoa học đó đã tiếp nối truyền thống đó bằng các phương tiện khoa học. Thứ nhất khảo khoa học là nhiệm vụ tìm lại những thứ đã mất còn nằm trong lòng đất hay dưới lòng sông hay trong cái hang sâu mà chính tổ tiên để lại. Bên cạnh đó cộng với khoa học phục dựng thì nó tạo ra nền tảng cho việc trưng bày xong các bảo tàng cũng như đưa vào các chương trình media truyền hình hay báo chí. Từ đó chính là con đường chúng ta trang bị những kiến thức lịch sử một cách đáng tin cậy một cách có hệ thống cho dân chúng."
Từ một phát hiện cụ thể, qua từng lát cắt khảo cổ, bức tranh về tổ tiên người Việt ngày càng được phác hoạ rõ nét. Đây không chỉ là tri thức khoa học, mà còn là sợi dây nối liền hôm nay với ngàn xưa, khẳng định niềm tự hào và ý thức về cội nguồn.
