Lãnh đạo Ukraine, châu Âu thăm Mỹ: Ván chưa đóng thuyền?
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 18/8 đã có chuyến thăm Nhà Trắng lần thứ hai mang theo sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ châu Âu, với mục tiêu thuyết phục Washington duy trì cam kết an ninh và tránh để Ukraine rơi vào thế bất lợi trong đàm phán hòa bình với Nga.
Đồng hành cùng Tổng thống Ukraine Zelensky trong chuyến thăm lần này là những gương mặt lớn của châu Âu gồm Thủ tướng Anh Keir Starmer, Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen. Đây là các nhà lãnh đạo có tầm ảnh hưởng lớn về kinh tế - quân sự, đồng thời từng nhiều lần làm việc trực tiếp với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ngoài ra, Tổng thư ký NATO Mark Rutte và Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb cũng tháp tùng, bổ sung thêm những tiếng nói được cho là có quan hệ khá tốt với Nhà Trắng.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh: “Điều chúng tôi mong muốn là xây dựng một mặt trận thống nhất giữa châu Âu và Ukraine trong quá trình giải quyết xung đột này, để tái khẳng định ai đứng về phía hòa bình, ai đứng về phía luật pháp quốc tế. Chúng tôi có mặt không chỉ để đồng hành cùng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, mà còn để bảo vệ lợi ích của châu Âu. Châu Âu cần phải ngồi vào bàn để tự quyết định về tương lai của chính mình".
Theo giới phân tích, mục tiêu của cả Ukraine và châu Âu là tìm kiếm một cam kết rõ ràng từ Tổng thống Trump về “bảo đảm an ninh” dành cho Kiev, trong khi Ukraine mong muốn duy trì bàn đàm phán và định hình thời điểm cho một cuộc gặp ba bên với Nga. Ngoài ra, theo một số nguồn thạo tin, ông Zelensky không chỉ muốn tránh “khẩu chiến” mới với ông Trump mà còn muốn hiểu rõ hơn các đề xuất của Tổng thống Putin, đồng thời thúc đẩy Mỹ gia tăng sức ép trừng phạt Moscow.
“Vấn đề lãnh thổ là tối quan trọng và chỉ các nhà lãnh đạo Ukraine và Nga mới nên bàn thảo tại cuộc họp ba bên Mỹ - Nga - Ukraine. Cho đến nay, Nga vẫn chưa đưa ra bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy cuộc họp này sẽ diễn ra. Nếu Moscow từ chối, các biện pháp trừng phạt mới cần được áp dụng", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho hay.
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, khả năng thành công của Ukraine và châu Âu phụ thuộc vào “mức độ ảnh hưởng và khả năng thuyết phục” của Tổng thống Putin đối với ông Trump sau Thượng đỉnh Alaska. Trước đó, sau hội nghị, ông Trump bất ngờ từ bỏ yêu cầu lệnh ngừng bắn ở Ukraine như điều kiện tiên quyết, thay vào đó thúc giục Kiev nhanh chóng chấp nhận một kế hoạch hòa bình. Ngay trước thềm cuộc gặp với các nhà lãnh đạo châu Âu và Ukraine vào đêm 18/8 (giờ Việt Nam), ông Trump tiếp tục nhắc lại quan điểm này, thậm chí kêu gọi ông Zelensky phải chấp nhận một số điều kiện của Nga để chấm dứt xung đột, trong đó có việc từ bỏ Crimea và cam kết không gia nhập NATO. Tuy nhiên, ông Trump cũng để ngỏ khả năng Mỹ tham gia cơ chế bảo đảm an ninh cho Ukraine, một cơ chế mà Nga được cho là đã sẵn sàng chấp nhận.
Ông Steve Witkoff, Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng: “Mỹ có thể cung cấp các bảo đảm an ninh cho Ukraine theo Điều 5 Hiệp ước NATO, nhưng không phải thông qua NATO, mà trực tiếp từ Mỹ và các nước châu Âu khác. Điều này rất quan trọng. Một phần của cuộc thảo luận hôm 18/8 sẽ tập trung vào chi tiết cụ thể về những gì Ukraine cần".
Điều 5 Hiệp ước NATO quy định bất cứ cuộc tấn công nào nhằm vào một thành viên của khối cũng được coi là đòn tấn công nhằm vào cả liên minh và NATO sẽ phối hợp đáp trả. Song nội dung cụ thể của những “bảo đảm an ninh” này vẫn còn mơ hồ, chưa rõ liệu Điện Kremlin sẽ chấp nhận mức độ nào. Ông Mikhail Ulyanov, Đặc phái viên của Nga tại các tổ chức quốc tế, cho hay Moscow đồng ý rằng thỏa thuận hòa bình trong tương lai sẽ bao gồm đảm bảo an ninh cho Kiev, song nhấn mạnh Moscow cũng cần những đảm bảo đáng tin cậy.
Việc các nhà lãnh đạo châu Âu gấp rút sắp xếp lịch trình để tháp tùng Tổng thống Ukraine Zelensky đến Washington phần nào cho thấy mức độ lo ngại của họ về Hội nghị Thượng đỉnh Nga - Mỹ tại Anchorage hôm 15/8 vừa qua.
Ông Lucian Kim, Nhà phân tích cấp cao tại Tổ chức Khủng hoảng quốc tế (ICG), phân tích: “Tôi nghĩ khả năng rất lớn Tổng thống Volodymyr Zelensky sẽ phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan trong cuộc gặp tại Nhà Trắng lần này. Có thể Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ nói: ‘Đây là những gì tôi đã đồng ý với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Đây là một thỏa thuận hợp lý và giờ chúng tôi cần chữ ký của ông'. Khi đó, ông Zelensky sẽ phải quyết định, hoặc chấp nhận một thỏa thuận có thể bất lợi cho Ukraine, hoặc rút lui khỏi thỏa thuận. Trong trường hợp rút lui, Mỹ có thể tuyên bố họ rút khỏi tiến trình hòa bình và tìm lý do để ngừng hỗ trợ Ukraine".
Dù vậy, giới ngoại giao nhận định tình hình chưa phải “ván đã đóng thuyền”. Tổng thống Trump chưa ký kết bất kỳ thỏa thuận áp đặt nào lên Ukraine, và một số thành viên trong nội các Mỹ như Ngoại trưởng Marco Rubio vẫn giữ quan điểm cứng rắn với Nga, mở ra cơ hội cho Kiev và Brussel “xoay chuyển tình thế” ở phút chót.
Cuộc gặp đêm nay (18/8) tại Nhà Trắng được đánh giá là một trong những sự kiện quan trọng nhất đối với an ninh châu Âu và liên minh phương Tây kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Sự kiện không chỉ thử thách quyết tâm của Tổng thống Trump mà còn đánh giá khả năng của ông chủ Nhà Trắng trong việc dẫn dắt Ukraine và Nga tìm lối thoát, một giải pháp vốn không thể làm hài lòng cả hai bên.
Trên thực tế, Tổng thống Mỹ Trump vẫn là nhân tố tiềm năng để tạo ra một thỏa thuận hòa bình. Mặc dù châu Âu sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh cho Ukraine sau bất kỳ thỏa thuận nào, nhưng họ không có ảnh hưởng trực tiếp với Nga và càng không thể tự mình thực hiện sứ mệnh này nếu thiếu sự ủng hộ của Nhà Trắng.
Câu hỏi đặt ra là nước Mỹ sẽ đứng về phía nào? Mỹ sẽ tiếp tục đóng vai trò trung gian, giúp Ukraine và các đồng minh châu Âu tìm được thỏa thuận chấp nhận được với Nga, dù phải nhượng bộ khó khăn? Hay Mỹ sẽ thuyết phục Kiev chấp nhận các yêu cầu của Moscow để đổi lấy hòa bình. Câu trả lời có lẽ sẽ được hé lộ sau cuộc gặp quyết định này.
