ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Một chiếc bánh sandwich đơn giản lại có thể khiến cả một quốc gia phải lao đao, bởi nó có thể gây ra một đại dịch trên động vật tồi tệ nhất trong lịch sử một đất nước. Chính bằng con đường này, dịch tả lợn châu Phi đã xâm nhập vào Tây Ban Nha. Mặc dù vô hại đối với con người nhưng virus dịch tả lợn Châu Phi lại lây lan cực nhanh giữa lợn nuôi và lợn rừng, đe dọa nghiêm trọng tới ngành công nghiệp thịt lợn trị giá 8 tỷ euro của Tây Ban Nha. Quốc gia này cũng là nhà sản xuất thịt hàng đầu của Liên minh châu Âu EU, chiếm 1/ 4 sản lượng của khối với xuất khẩu hàng năm trị giá khoảng 3,5 tỷ euro.

Dịch tả lợn châu Phi xuất hiện tại Tây Ban Nha

Nghi phạm là một chiếc bánh Sandwich có chứa xúc xích nhập khẩu bị nhiễm virus dịch tả lợn châu Phi.

Chiếc bánh bị vứt vào thùng rác và những con lợn rừng trong quá trình kiếm thức ăn tại Công viên Tự nhiên Collserola, thuộc tỉnh Barcelona, vùng Catalonia đã ăn phải. Theo Bộ Nông nghiệp Tây Ban Nha, từ hai con lợn rừng nhiễm bệnh được phát hiện lần đầu tiên, đến nay đã tăng lên chín trường hợp. Trước nguy cơ dịch từ lợn rừng có thể lan rộng sang các trang trại nuôi gia súc, một chiến dịch quy mô lớn đã được triển khai.

Chính quyền Tây Ban Nha đã huy động 1.000 nhân viên thuộc lực lượng khẩn cấp quân sự, cảnh sát và đặc vụ nông thôn để phong tỏa các tuyến đường, nhằm ngăn lợn rừng tiếp xúc với đàn vật nuôi trong khu vực.

Bên cạnh đó, ít nhất 20 phương tiện chuyên dụng và drone giám sát được triển khai để bảo đảm virus không vượt ra ngoài bán kính 20 km kể từ vị trí phát hiện bệnh đầu tiên.

Các đặc vụ sử dụng máy bay không người lái, công nghệ hồng ngoại và chó nghiệp vụ, đánh hơi để tìm xác lợn rừng cũng như phong tỏa các khu vực xung quanh dấu vết động vật để lại trên đường cao tốc và dưới đường hầm để ngăn động vật sống di chuyển vào các khu vực khác của vùng nông thôn.

Cảnh sát đã triển khai lực lượng và đặt các biển báo cấm du khách xung quanh dãy núi Collserola, một điểm du lịch hấp dẫn và phổ biến đối với những người đi bộ, chạy bộ, đi xe đạp tới từ thành phố. Những hộ dân sinh sống trong phạm vi công viên được yêu cầu quản lý chặt chẽ vật nuôi và lập tức báo cáo cho nhà chức trách nếu phát hiện lợn rừng xuất hiện.

Đối với các trang trại, hiệp hội thương mại Interporc, đại diện cho ngành thịt heo trắng, cho biết các biện pháp kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh đã được siết chặt. Các trang trại phải triển khai những chiến dịch xét nghiệm và kiểm dịch mới, xây hàng rào bảo vệ và lưới ngăn chim, vệ sinh, khử trùng thường xuyên và kiểm tra nguồn nước uống. Nhân viên trang trại cũng được yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt quy định về trang phục bảo hộ và quy trình vệ sinh.

Một lực lượng đặc nhiệm khác gồm các bác sĩ thú y của EU chuyên về dịch bệnh cũng đã được điều động đến tỉnh Barcelona để hỗ trợ việc kiểm soát đợt bùng phát. Các chuyên gia về virus học và quản lý rủi ro đã trực tiếp đến khu vực bị ảnh hưởng nhằm khảo sát thực địa và đưa ra các khuyến nghị ứng phó. Sự kiện lần này gợi nhớ đến đợt dịch tả lợn gần nhất vào năm 1994 tại Tây Ban Nha, khi virus lan vào các trang trại, buộc phải tiêu hủy lợn trên diện rộng và khiến hoạt động xuất khẩu thịt lợn của quốc gia này bị đình chỉ hoàn toàn.

Hàng loạt nước tạm ngừng nhập khẩu thịt lợn Tây Ban Nha

Tây Ban Nha hiện là nhà xuất khẩu thịt lợn lớn nhất Liên minh châu Âu (EU) và lớn thứ hai thế giới, với ngành công nghiệp sử dụng hơn 400.000 lao động. Trong EU, các thị trường quan trọng nhất của nước này gồm Pháp và Italia, trong khi bên ngoài khối là Anh, Trung Quốc và Nhật Bản. Dịch tả lợn châu Phi đã khiến nhiều quốc gia ngừng nhập khẩu thịt lợn từ vùng dịch, làm gián đoạn nguồn cung và ảnh hưởng không nhỏ tới sinh kế của người nông dân cũng như hoạt động của ngành chăn nuôi của tỉnh Barcelona, vùng Catalonia.

Khi dịch bùng phát tại Tây Ban Nha, nhiều quốc gia như Anh, Mexico, Canada và Nhật Bản đã ban hành lệnh tạm dừng nhập khẩu thịt lợn và các sản phẩm liên quan.

Vương quốc Anh, một trong những khách hàng lớn nhất, đã dừng nhập thịt lợn của Tây Ban Nha sau khi nước này xác nhận các ca bệnh đầu tiên trong hơn ba thập kỷ. Tuy nhiên, sau các cuộc đàm phán, Bộ trưởng Nông nghiệp Luis Planas cho biết phía Anh đã đồng ý áp dụng phương thức tương tự EU: chỉ hạn chế từ vùng có dịch, cho phép nhập khẩu trở lại từ các khu vực an toàn. Những trao đổi tương tự cũng đang được tiến hành với Canada.

Theo Ủy ban Phát triển Nông nghiệp và Làm vườn Tây Ban Nha, từ đầu năm 2025 đến nay, nước này đã xuất khẩu 37.600 tấn thịt lợn tươi và đông lạnh sang vương quốc Anh, trị giá hơn 112 triệu euro, tăng 17% về khối lượng và 9,5% về giá trị so với cả năm 2024.

Bên cạnh Anh, Tây Ban Nha cũng đã nối lại vận chuyển hàng từ các khu vực an toàn sang Trung Quốc, thị trường chiếm gần 42% tổng sản lượng xuất khẩu ngoài EU của nước này. Trung Quốc cũng đã xác nhận chỉ áp dụng hạn chế đối với tỉnh Barcelona, nơi đang có dịch.

Trong khi đó, Nhật Bản cũng đã tạm dừng nhập khẩu do lo ngại dịch tả lợn. Nước  này nhập khẩu 976.000 tấn thịt lợn vào năm ngoái, trong đó chỉ riêng Tây Ban Nha đã cung cấp khoảng 169.000 tấn, tương đương 17,3% tổng số thịt lợn nhập khẩu của Nhật Bản và trở thành nguồn cung lớn thứ ba sau Canada và Mỹ.  Sự thiếu hụt này đặc biệt ảnh hưởng đến các sản phẩm giăm bông muối khô, vốn chiếm 70% tổng lượng nhập khẩu của Nhật Bản từ Tây Ban Nha, đe dọa sự ổn định nguồn cung và giá cả trong thời gian tới.

Tại Tây Ban Nha, nơi có số lượng lợn thậm chí còn nhiều hơn dân số, với 54 triệu con lợn được giết mổ trong năm ngoái so với 49 triệu người, thì nguy cơ tổn thất về kinh tế từ dịch bệnh càng trở nên nghiêm trọng. Ngay cả khi dịch được khống chế, ngành chăn nuôi nước này và đặc biệt là những người nông dân vẫn đối mặt thiệt hại lớn do chi phí kiểm soát dịch, gián đoạn thương mại và tâm lý thị trường bị ảnh hưởng.

Khu vực Catalonia, trung tâm chăn nuôi lợn của Tây Ban Nha đã cam kết hạn chế số lượng lợn rừng, bao gồm cả việc tăng cường tiêu hủy, sau khi dịch tả lợn châu Phi được phát hiện ở một số động vật bên ngoài Barcelona trong đợt bùng phát đầu tiên của nước này kể từ năm 1994.

Theo dữ liệu do đài truyền hình công cộng Catalonia cung cấp thì ở dãy núi Collserola, có khoảng 1.000 con lợn rừng, với mật độ 9,2 con trên mỗi km vuông. Số lượng này đã giảm gần một nửa so với năm 2021-2022 thời kỳ đại dịch Covid-19 khiến số lượng của chúng tăng vọt sau khi chính quyền Catalonia tiến hành một đợt tiêu hủy có kiểm soát quần thể lợn rừng vào tháng 8 năm 2022.

Sự bùng phát dịch tả lợn châu Phi tại Tây Ban Nha mở ra cơ hội cho ngành chăn nuôi lợn của Mỹ gia tăng thị phần trên thị trường quốc tế. Theo công ty tư vấn Steiner Consulting của Mỹ  thì "với việc ngày càng nhiều quốc gia EU phát hiện dịch tả lợn trong biên giới của mình, các nhà sản xuất Mỹ có cơ hội đáp ứng nhu cầu toàn cầu".

Bộ Nông nghiệp Mỹ dự báo kim ngạch xuất khẩu thịt lợn của Mỹ đạt 8 tỷ euro vào năm tới, nhưng Steiner Consulting cho biết con số này có thể cao hơn  nhiều nếu dịch bệnh ở Tây Ban Nha không được kiểm soát.

Dịch tả lợn châu Phi lan rộng trên toàn cầu

Dịch tả lợn châu Phi là căn bệnh có khả năng lây lan mạnh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả lợn nuôi lẫn lợn rừng. Tại châu Âu và nhiều quốc gia khác, hiện vẫn chưa có vắc-xin hay thuốc điều trị, vì vậy khi dịch xuất hiện trong đàn, biện pháp duy nhất thường là tiêu hủy toàn bộ để ngăn chặn sự lan rộng. Trong số 84 quốc gia và vùng lãnh thổ đã từng báo cáo có dịch tả lợn châu Phi, chỉ có ba nơi được dỡ bỏ lệnh tạm ngừng nhập khẩu đến thời điểm hiện tại cho thấy mức độ nguy hiểm và khó kiểm soát của loại virus này.

Dịch tả lợn châu Phi những năm gần đây đã lan mạnh về phía tây châu Âu, làm gián đoạn thị trường thịt lợn và dẫn tới hàng loạt lệnh cấm thương mại. Lực lượng đặc nhiệm của Liên minh châu Âu gần nhất được triển khai vào tháng 9 để hỗ trợ giám sát đợt bùng phát tại Estonia.

Tại Croatia, các cơ quan chức năng đã phải nỗ lực mạnh mẽ trong những tháng gần đây nhằm ngăn chặn dịch bệnh lây lan. Italia cũng ghi nhận các ca nhiễm trong những năm qua và buộc phải tiêu hủy lượng lớn lợn để kiểm soát dịch. Tại Đức, quốc gia sản xuất thịt lợn lớn nhất châu Âu, việc hàng loạt lợn rừng nhiễm bệnh tràn qua biên giới phía đông từ giữa năm 2020 đã khiến chính quyền gặp khó khăn lớn trong công tác kiểm soát.

Pháp hiện chưa ghi nhận ca dịch tả lợn nào, song Bộ Nông nghiệp cho biết sẽ đánh giá tình hình và đề xuất biện pháp phòng ngừa trong tuần này. Bà Anne Richard, Giám đốc Hiệp hội ngành thịt lợn Pháp (Inaporc), cảnh báo: “Các biện pháp an toàn sinh học cần được tăng cường khi cả ba quốc gia láng giềng của Pháp, Tây Ban Nha, Italia và Đức đều đang chịu ảnh hưởng bởi dịch bệnh.”

Ngày 25/11, Hàn Quốc thông báo xuất hiện một đợt bùng phát dịch tả lợn tại trang trại ở Dangjin, tỉnh Nam Chungcheong, khu vực chăn nuôi lợn lớn nhất nước này. Mức cảnh báo quốc gia đã được nâng lên “nghiêm trọng”.

Khoảng 1.423 con lợn đã bị tiêu hủy, trong khi giới chức đang giám sát nguy cơ lây nhiễm tại khoảng 140 trang trại liên quan. Bộ Nông nghiệp Hàn Quốc đồng thời ban hành lệnh “ngừng hoạt động” kéo dài 48 giờ đối với toàn bộ các trang trại và cơ sở chăn nuôi lợn trên cả nước nhằm hạn chế sự lan rộng của virus. Đây là đợt bùng phát dịch tả lợn cô lập thứ sáu trong năm tại Hàn Quốc, nhưng là lần đầu tiên xuất hiện tại Nam Chungcheong, nơi trước đây chưa từng ghi nhận dịch.

Dịch tả lợn có tỷ lệ tử vong có thể lên tới 100%. Nhà bệnh học Antonio Rodríguez Bertos (Đại học Complutense, Madrid) cho biết loại virus này gây ra các triệu chứng xuất huyết nội nghiêm trọng, tương tự bệnh Ebola ở người, và có thể khiến toàn bộ đàn lợn trong trang trại chết chỉ trong vài ngày nếu không được kiểm soát.

Nó từng gây ra thiệt hại nghiêm trọng tại Trung Quốc sau khi bùng phát vào tháng 8/2018. Theo các nhà kinh tế của Đại học Vũ Hán, dịch bệnh khiến Trung Quốc mất gần 1% GDP, tương đương khoảng 100 tỷ USD chỉ trong một năm. Virus đã giết chết và buộc nhà chức trách nước này phải tiêu hủy 200 triệu con lợn, theo ước tính của ngân hàng Rabobank.

Virus dịch tả lợn Châu Phi có nguồn gốc tự nhiên từ loài lợn bướu bản địa châu Phi. Đợt khủng hoảng toàn cầu hiện nay bắt đầu năm 2007, khi rác thải thực phẩm nhiễm virus được cho là bị thủy thủ đoàn một con tàu từ Đông Nam Phi vứt lại tại cảng Poti (Georgia). Virus từ đó lan sang các đàn lợn tại địa phương và tiếp tục bùng phát.

Đến đầu năm 2014, dịch chính thức xâm nhập Liên minh châu Âu thông qua Litva và Ba Lan. Kể từ đó, virus lan rộng không ngừng từ Đông sang Tây với tốc độ trung bình khoảng 66 km mỗi tháng, theo nghiên cứu của chuyên gia dịch tễ Marta Martínez Avilés thuộc Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Động vật ở Valdeolmos (Madrid).

Dịch tả lợn châu Phi không chỉ là vấn đề của ngành nông nghiệp mà đã trở thành thách thức kinh tế, thương mại toàn cầu khi ảnh hưởng tới giá thịt lợn và thị trường thịt lợn tại nhiều quốc gia. Việc các quốc gia phối hợp ứng phó với dịch bệnh này trong thời gian tới sẽ quyết định tốc độ phục hồi cũng như sự ổn định của thị trường thịt lợn thế giới trong những năm tiếp theo.