ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Nếu bạn còn nhớ, cách đây không lâu, từng có hàng nghìn chai nước mắm bị đổ bỏ ở Quảng Nam, bánh kẹo ở Hoài Đức, thực phẩm chức năng ở TP.HCM… Tần suất những vụ việc này lặp lại ngày càng dày, quy mô cũng không hề nhỏ. Và tựu trung, đa phần đều có một điểm chung: không ai đứng ra nhận là chủ lô hàng. Đó không còn là những vụ xả rác đơn thuần, mà là hành vi phi tang, hành vi đối phó.

Vì sao chúng ta nói như vậy?

Thứ nhất, rất khó có lý do kinh tế hợp lý nào khiến người ta đổ bỏ một lượng hàng hóa còn mới, nếu như nó không gặp vấn đề: hoặc là hàng giả hoặc là không đủ điều kiện lưu thông, hoặc bị siết kiểm tra mà không có cách hợp thức hóa.

Thứ hai, thời điểm xảy ra những vụ đổ bỏ hàng hóa này đều trùng với những giai đoạn cao điểm kiểm tra thị trường.

Đáng chú ý, theo thông tin từ Hội nghị tổng kết đợt cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả diễn ra ngày 23/6, Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định rõ: phải coi chống hàng giả là nhiệm vụ thường xuyên, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Không chỉ các lực lượng chuyên trách, mà người dân, doanh nghiệp, chính quyền địa phương đều phải vào cuộc.

Thủ tướng cũng nhấn mạnh: “mỗi ngày đều là cao điểm”. Đây là một thông điệp rất rõ ràng về quyết tâm dọn sạch thị trường. Và khi quyết tâm đã rõ ràng như vậy, thì việc một số đối tượng tìm cách “rút lui” trong lặng lẽ, “phi tang” hàng hóa như những gì xảy ra ở đường Cienco5, cũng là dễ hiểu. Bởi họ biết, nếu hàng bị kiểm tra sẽ bị xử lý, mà đã xử lý thì không còn nhẹ nhàng như trước nữa. Điều này cũng phần nào lý giải hiện tượng: nhiều cửa hàng đột ngột đóng cửa không lý do rõ ràng; nhiều quầy mỹ phẩm, thực phẩm chức năng tự nhiên biến mất khỏi các tuyến phố lớn, dù đang là mùa kinh doanh cao điểm.

Nhưng chuyện đáng nói không dừng lại ở đó. Một mặt, chúng ta siết chặt kiểm tra nhưng mặt khác, vũ khí công nghệ cũng đang được chuẩn bị triển khai. Tại hội nghị vừa rồi, Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Long cho biết, Bộ Công an đang phối hợp cùng Bộ Công Thương và VNPT xây dựng nền tảng dữ liệu truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Dự kiến, cuối năm nay, hệ thống này sẽ được đưa vào vận hành thử nghiệm. Trước mắt áp dụng với một số nhóm hàng, sau đó mở rộng dần. Khi đó, người tiêu dùng có thể dùng điện thoại quét mã, kiểm tra được sản phẩm đến từ đâu, có hợp pháp hay không, ai là nhà phân phối, ai chịu trách nhiệm….

Đây là bước đi cần thiết, và đúng thời điểm. Bởi rõ ràng, gốc rễ của hàng giả là sự thiếu minh bạch. Thiếu minh bạch trong chuỗi cung ứng, thiếu minh bạch trong thông tin và thậm chí là cả sự lơ là của người tiêu dùng. Chúng ta không thể chỉ chờ đợi vào các đợt kiểm tra của lực lượng chức năng. Một thị trường sạch, phải được bảo vệ từ hai phía: cơ quan quản lý và chính người tiêu dùng.

Không riêng Việt Nam, nhiều quốc gia đã đi trước một bước về việc ứng dụng công nghệ để kiểm soát vấn nạn hàng giả. Ví dụ, Singapore, từ sau đại dịch đã đẩy mạnh việc tích hợp truy xuất nguồn gốc hàng hóa vào hệ thống y tế, bán lẻ và vận chuyển. Họ dùng mã QR đồng bộ trên tất cả mặt hàng nhập khẩu, từ mỹ phẩm cho đến thực phẩm và cho phép người dân truy cập ứng dụng chính phủ để kiểm tra thông tin thật - giả, ngày nhập khẩu, giấy phép và cả hành trình vận chuyển. Ở các siêu thị lớn tại Singapore, nếu một sản phẩm không thể quét mã truy xuất được thì gần như chắc chắn sẽ không có chỗ đứng trên kệ hàng.

Việt Nam đang đi theo hướng tương tự, nhưng chặng đường phía trước sẽ cần sự đồng lòng hơn rất nhiều: từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp, cho đến người tiêu dùng. Bởi suy cho cùng, thị trường “giả” chỉ tồn tại khi có người mua “thật”.

Người dân có thể không rành về hàng thật hàng giả, nhưng họ hoàn toàn có quyền được tiếp cận thông tin, được hỗ trợ kiểm tra bằng công nghệ. Và khi đã có đủ dữ liệu, người tiêu dùng phải dám nói “không”, dám từ chối với những món hàng không rõ nguồn gốc, giá rẻ bất thường, hoặc được quảng cáo theo kiểu “thần dược”.

Trong thời gian tới, các hiệp hội ngành hàng sẽ chủ động vào cuộc nhiều hơn. Không chỉ bằng tuyên bố mà bằng hành động: lên tiếng, công bố danh sách các cơ sở vi phạm, hỗ trợ phát hiện dấu hiệu bất thường. Vì nếu một thương hiệu bị làm giả, không chỉ người tiêu dùng bị tổn thương, mà chính ngành hàng đó cũng bị ảnh hưởng lâu dài.

Từ những núi bánh kẹo, son, nước mắm… bị đổ trộm là tiếng chuông cảnh tỉnh, vạch ra sự xói mòn về đạo đức và tư tưởng kinh doanh. Có lẽ, cuộc chiến làm sạch thị trường sẽ còn dài. Nhưng với sự minh bạch từ công nghệ, sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ và sự tỉnh táo từ người dân, chúng ta có cơ hội chiến thắng.