Israel muốn kiểm soát thành phố Gaza, thế giới phẫn nộ
Kế hoạch kiểm soát Thành phố Gaza ngay lập tức vấp phải sự lên án mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế.
Kế hoạch mở rộng tấn công của Israel nhằm kiểm soát toàn bộ Gaza có thể đưa cuộc chiến với Hamas sang giai đoạn nguy hiểm mới, trong bối cảnh khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng và sự phẫn nộ từ cộng đồng quốc tế tăng cao.
Lý do Israel muốn kiểm soát Thành phố Gaza
Nội các an ninh Israel hôm 8/8 đã phê duyệt kế hoạch mở rộng tấn công mới nhằm kiểm soát toàn bộ Thành phố Gaza. Đây từng là trung tâm đô thị của Dải Gaza - một trong những khu vực cuối cùng chưa nằm hoàn toàn dưới sự kiểm soát của Israel và được cho là hiện đang giam giữ những con tin Israel còn lại.
Kế hoạch kiểm soát thành phố Gaza được cho là có thể đẩy cuộc chiến giữa Israel và phong trào Hồi giáo Hamas sang một giai đoạn mới nguy hiểm, trong bối cảnh tình hình nhân đạo tại Gaza đang rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng, làm bùng lên làn sóng phẫn nộ của cộng đồng quốc tế.
Trước chiến tranh, thành phố Gaza ở miền bắc Dải Gaza là khu vực đông dân nhất của vùng đất này, với gần 800.000 cư dân. Đây là trung tâm hành chính, kinh tế và y tế quan trọng của dải Gaza. Tuy nhiên, kể từ sau cuộc tấn công của Hamas vào Israel ngày 7/10/2023 khiến khoảng 1.200 người thiệt mạng và 251 người bị bắt làm con tin, Israel đã liên tục không kích, bao vây và tấn công trên bộ vào dải Gaza, đặc biệt là vào Thành phố Gaza, khiến nhiều cơ sở hạ tầng và nhà cửa của người Palestine bị tàn phá nặng nề. Tuy nhiên, Israel vẫn chưa hoàn toàn kiểm soát Thành phố này vì lý do lo ngại Hamas có thể giam giữ các con tin tại đây.
Theo một số nguồn tin từ Israel, toàn bộ chiến dịch kiểm soát thành phố Gaza dự kiến sẽ mất ít nhất vài tháng. Trong đó, thời hạn cho giai đoạn đầu tiên của chiến dịch quân sự mở rộng bao gồm việc sơ tán Thành phố Gaza và mở rộng phân phối viện trợ.
Ngoài kế hoạch kiểm soát thành phố Gaza, Nội các An ninh Israel cũng thông qua "năm mục tiêu chiến tranh", bao gồm: giải giáp Hamas; trả tất cả con tin, dù còn sống hay đã chết; phi quân sự hóa Dải Gaza; duy trì quyền kiểm soát an ninh của Israel đối với Dải Gaza; và thành lập một chính phủ dân sự thay thế không thuộc về Hamas hay Chính quyền Palestine.
Theo các nhà quan sát khu vực, có 3 lý do để Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu quyết định tiếp tục mở rộng chiến dịch quân sự tại Gaza.
Thứ nhất, áp lực từ công chúng trong nước. Hamas gần đây đã công bố hình ảnh các con tin Israel đang bị giam giữ với trạng thái gày yếu, suy sụp, gây ra phản ứng dữ dội từ phía công chúng Israel, buộc chính phủ phải có hành động mạnh mẽ và dứt khoát. Tuy nhiên, thay vì một lệnh ngừng bắn để đưa các con tin trở về, Thủ tướng Israel vẫn kiên quyết tiếp tục cuộc chiến, viện dẫn lý do để "gia tăng áp lực lên Hamas", buộc lực lượng này phải trả tự do cho các con tin còn lại và dẫn tới sự sụp đổ hoàn toàn của tổ chức này.
Thứ hai, tình trạng bế tắc trong các cuộc đàm phán ngừng bắn. Các cuộc đàm phán ngừng bắn ở Gaza, vốn được nối lại vào ngày 6/7 tại Qatar và từng rất được kỳ vọng, cuối cùng đã đổ vỡ và đình trệ do không có một giải pháp ngoại giao hiệu quả, Israel đã phải dùng đến các biện pháp quân sự quyết liệt hơn, nhằm gây sức ép buộc Hamas nhượng bộ trong đàm phán.
Thứ ba, bối cảnh chính trị trong nước của Israel đã bị ảnh hưởng bởi việc những người theo Chính thống giáo cực đoan rút khỏi chính phủ của Thủ tướng Netanyahu, khiến liên minh cầm quyền bị lung lay. Ngoài ra, ông Netanyahu đang bị cáo buộc liên quan đến ba vụ án tham nhũng, dẫn đến khả năng ông phải tiếp tục duy trì trạng thái chiến tranh để trì hoãn các cuộc bầu cử có thể khiến ông mất ghế Thủ tướng.
Cộng đồng quốc tế phẫn nộ
Kế hoạch kiểm soát Thành phố Gaza ngay lập tức vấp phải sự lên án mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế. Palestine đã bác bỏ kế hoạch này, trong khi Liên hợp quốc và một số quốc gia kêu gọi Israel xem xét lại, cho rằng đây là bước leo thang đáng kể trong xung đột Israel - Hamas.
Người phát ngôn của Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas ngày 8/8 gọi kế hoạch của Israel là hành động xâm lược và kêu gọi thế giới lên án.
"Chúng tôi hiện đang liên lạc thường xuyên với các nhà lãnh đạo Ả Rập và thế giới để lên án và bác bỏ hành động này, đồng thời nỗ lực ở mọi cấp độ để ngăn chặn sự xâm lược này. Đây là một hành động xâm lược nguy hiểm và những tuyên bố này là vô trách nhiệm", ông Nabil Abu Rudeineh, người phát ngôn của Tổng thống Palestine cho biết.
Trong khi đó, phong trào Hồi giáo Hamas cùng ngày cáo buộc quyết định kiểm soát Thành phố Gaza của Israel là tội ác chiến tranh, đồng thời cho rằng Chính phủ Israel không quan tâm đến số phận của các con tin.
Trong tuyên bố vào ngày 8/8, người phát ngôn Liên hợp quốc Alesandra Vellucci lên tiếng bày tỏ lo ngại về khả năng Israel mở rộng chiến dịch quân sự ở Gaza, cho rằng đây sẽ là diễn biến đáng báo động nếu trở thành hiện thực.
Ngoại trưởng Đan Mạch Lars Lokke Rasmussen, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen kêu gọi Israel xem xét lại kế hoạch và kêu gọi một lệnh ngừng bắn ngay bây giờ, trong khi Thủ tướng Anh Keir Starmer và Bộ trưởng Ngoại giao Hà Lan Caspar Veldkamp gọi quyết định của Tel Aviv là sai lầm. Thủ tướng Canada Mark Carney lên án kế hoạch này sẽ khiến tính mạng các con tin gặp nguy hiểm.
"Điều này là sai lầm. Hành động này sẽ không góp phần cải thiện tình hình nhân đạo trên thực địa. Nó sẽ khiến tính mạng của các con tin gặp nguy hiểm hơn là giảm bớt. Chúng tôi xin nhắc lại lời kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức", Thủ tướng Canada Mark Carney nói.
Nhà Trắng chưa đưa ra bình luận nào. Tổng thống Donald Trump từ chối cho biết liệu ông có ủng hộ hay phản đối việc Israel có thể kiểm soát toàn bộ Gaza bằng quân sự hay không. Trong khi đó, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance cho biết, Mỹ không có kế hoạch công nhận một nhà nước Palestine.
Ở trong nước, các cuộc thăm dò dư luận cho thấy, hầu hết người Israel muốn chiến tranh kết thúc bằng một thỏa thuận cho phép thả các con tin còn lại, chứ không phải là tiếp tục chiến dịch quân sự đe dọa đến số phận các con tin. Các cuộc biểu tình thường xuyên được tổ chức trên đường phố Isarel nhằm phản đối ông Netanyahu, kêu gọi chấm dứt chiến tranh ở Gaza và trả tự do cho các con tin.
Cơ hội chiến thắng hay bước đi rủi ro?
Israel đặt ra mục tiêu tấn công dải Gaza để tiêu diệt Hamas, giải cứu con tin. Tuy nhiên, trong gần hai năm qua, chiến dịch tốn kém này vẫn chưa đem lại kết quả như Israel mong muốn. Trong khi đó, các cuộc tấn công đã khiến hơn 60.000 người Palestine thiệt mạng, đẩy hàng triệu người phải di dời và đối mặt với nạn đói. Vì vậy, các chuyên gia cho rằng, một chiến dịch trên bộ quy mô lớn khác để kiểm soát thành phố Gaza sẽ làm trầm trọng thêm thảm họa nhân đạo tại đây và cũng có thể là bước đi rủi ro khiến Israel phải trả giá đắt.
Các nhà phân tích nhận định, về quân sự, đây có thể là trận chiến khốc liệt nhất kể từ đầu cuộc chiến, do Hamas được cho là vẫn còn cố thủ trong mạng lưới đường hầm phức tạp bên dưới Thành phố Gaza. Một chiến dịch tổng lực trên bộ sẽ kéo dài nhiều tuần hoặc nhiều tháng, với rủi ro thương vong lớn cho binh sĩ Israel. Nhiều tướng lĩnh trong quân đội Israel, trong đó có Eyal Zamir, Tổng tham mưu trưởng Lực lượng Vũ trang Israel, cũng phản đối kế hoạch của Thủ tướng Netanyahu.
Về nhân đạo, hành động tấn công vào khu vực đông dân cuối cùng không được sơ tán có thể gây ra làn sóng di tản hỗn loạn mới, khiến hàng trăm nghìn người không có nơi trú ẩn và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng lương thực, nước sạch và y tế.
Tiến sĩ Burcu Ozcelik, nghiên cứu viên cấp cao về an ninh Trung Đông tại Viện Liên hiệp Dịch vụ Hoàng gia cho biết: “Đây sẽ là một chương đen tối và ảm đạm trong quá trình phát triển của Israel và chắc chắn đối với người Palestine trong ngắn hạn... Rất có thể sẽ có thêm một làn sóng di cư mới của những người Palestine đang tìm kiếm nơi trú ẩn trong những căn lều tạm bợ và cố gắng sinh tồn giữa đống đổ nát. Rất có thể họ sẽ phải di dời khi các hoạt động quân sự của Israel mở rộng ở Thành phố Gaza, việc tiếp cận lương thực, nhu yếu phẩm thiết yếu của họ sẽ bị gián đoạn nghiêm trọng, ít nhất là trong một khoảng thời gian nhất định khi họ di chuyển xuống phía nam Gaza” .
Về con tin, các quan chức quốc phòng và gia đình con tin lo ngại rằng chiến dịch này sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng của các con tin còn sống đang bị Hamas giam giữ. Theo tình báo Israel, hiện còn 50 con tin được cho là vẫn bị giam giữ ở Gaza, trong đó 20 người vẫn còn sống. Hamas nhiều lần cảnh báo sẽ tiêu diệt con tin nếu lực lượng Israel tiến sâu vào nơi giam giữ họ.
Ông Danny Bukovsky, người dân Israel cho hay: "Tôi nghĩ đó là án tử đối với những con tin vẫn đang bị giam giữ. Đó là quyết định sai lầm vào thời điểm này. Tôi nghĩ cần phải đưa các con tin trở về an toàn".
Trong quan hệ ngoại giao, kế hoạch tăng cường chiến dịch quân sự của Israel cho thấy nỗ lực ngoại giao nhằm làm trung gian và kêu gọi Israel ngừng bắn không đem lại kết quả. Điều này gây áp lực cho các quốc gia đồng minh của Israel, buộc những nước này phải xem xét lại lập trường ủng hộ Israel và giải pháp hai Nhà nước.
Trong một phản ứng quyết liệt, Thủ tướng Đức Friedrich Merz ngày 8/8 đã ra quyết định ngừng xuất khẩu cho Israel các thiết bị quân sự có thể được sử dụng cho chiến dịch ở Dải Gaza. Động thái này đánh dấu một sự thay đổi mạnh mẽ đối với Đức, vốn từ lâu là một trong những đồng minh quốc tế thân thiết nhất của Israel.
Nhà khoa học chính trị Klemens Fischer, Đại học Cologne (Đức) nhận định: "Tuyên bố này của ông Netanyahu cho thấy rõ ràng rằng đàm phán không còn là một lựa chọn khả thi, gây áp lực lên chính phủ Đức. Đức vốn đã tương đối bị cô lập ở cấp độ châu Âu, vì là một trong số ít quốc gia ủng hộ lập trường không áp đặt lệnh trừng phạt đối với Israel. Một nước Đức bị cô lập như vậy hoàn toàn không giúp ích gì cho Israel".
Trước đó, các nước đồng minh khác của Isarel và Pháp, Anh và Canada đã tuyên bố sẽ công nhận nhà nước Palestine độc lập vào tháng 9 tới, để phản đối chiến dịch quân sự của Isarel vào dải Gaza. Nếu Isarel vẫn tiếp tục chiến dịch quân sự bất chấp sự phản đối của quốc tế, làn sóng công nhận nhà nước Palestine có thể sẽ còn lan rộng trong thời gian tới, đặt Israel ngày càng trở thành bên thiểu số trong vấn đề Palestine.
Tham vọng "kiểm soát hoàn toàn Gaza"
Kể từ khi tấn công vào dải Gaza với mục tiêu kiểm soát an ninh và tiêu diệt Hamas, đến nay, Israel đã kiểm soát khoảng 75% diện tích Dải Gaza. Việc mở rộng tấn công vào thành phố Gaza sẽ là một phần trong kế hoạch lớn hơn của Israel nhằm kiểm soát 25% diện tích còn lại của Gaza, bao gồm nhiều khu vực hơn ở trung tâm Gaza. Đây là kế hoạch mà Thủ tướng Netanyahu đã đưa ra trước đây. Tuy nhiên, việc kiểm soát hoàn toàn Gaza được dự báo là sẽ đối mặt với nhiều trở ngại thực tế.
Trước khi đưa ra quyết định kiểm soát thành phố Gaza, trả lời phỏng vấn với Fox News hôm 7/8, ông Netanyahu vẫn nhắc lại ý tưởng kiểm soát toàn bộ Gaza và sẽ thành lập một chính phủ hậu chiến độc lập với Hamas hoặc Chính quyền Palestine.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho hay: "Chúng tôi có ý định kiểm soát toàn bộ Dải Gaza. Nhưng chúng tôi không muốn chiếm đóng vĩnh viễn. Điều chúng tôi muốn là một biên giới an toàn. Chúng tôi muốn trao trả Gaza cho các lực lượng Ả Rập có thể quản lý Gaza một cách hợp lý".
Nếu như việc kiểm soát toàn bộ Gaza thực sự diễn ra, nó sẽ đảo ngược quyết định năm 2005, trong đó Israel đã rút hàng nghìn người định cư Do Thái và lực lượng của mình khỏi dải đất này, nhưng vẫn giữ quyền kiểm soát biên giới, không phận. Các đảng cánh hữu Israel đổ lỗi cho quyết định đó là nguyên nhân dẫn đến sự trỗi dậy của phong trào Hồi giáo Hamas ở Gaza trong cuộc bầu cử năm 2006.
Không rõ lý do vì sao ông Netanyahu sau đó đã thay đổi cách nói từ “kiểm soát toàn bộ Gaza” thành “kiểm soát thành phố Gaza”. Nhưng đây có lẽ là một bước đi trước mắt để thực hiện kế hoạch lớn hơn lâu dài hơn của Israel. Bởi việc kiểm soát hoàn toàn Gaza trong ngắn hạn là rất khó khăn.
Một mặt, đang có những chia rẽ sâu sắc trong nội bộ Israel. Các chính sách hiện tại của chính phủ Israel phần lớn bị chi phối bởi liên minh cầm quyền cực hữu do Thủ tướng Netanyahu lãnh đạo. Việc kiểm soát toàn bộ Dải Gaza từ lâu đã là mục tiêu chính sách của phe cực hữu, nhưng mục tiêu này đang vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ phe trung tả, do lo ngại về chi phí kinh tế và an ninh lớn, nguy hiểm đối với tính mạng các con tin. Những bất đồng về vấn đề kiểm soát Gaza thậm chí có thể trở thành ngòi nổ cho một vòng hỗn loạn chính trị nội bộ quy mô lớn mới.
Ngoài ra, Israel cũng phải đối mặt với sự kháng cự liên tục của người Palestine, không chỉ ở Dải Gaza mà còn cả xung đột vũ trang gia tăng đáng kể ở Bờ Tây. Các nhóm vũ trang khu vực khác, đặc biệt là Houthi, cũng có thể tăng cường hành động thể hiện lập trường chống Israel. Về lâu dài, điều này có thể thúc đẩy chủ nghĩa cực đoan phát triển hơn nữa và thậm chí trở thành ngòi nổ cho một cuộc xung đột khu vực quy mô lớn hơn.
Israel coi kế hoạch kiểm soát Thành phố Gaza và về lâu dài là kiểm soát toàn bộ Gaza là bước đi cuối cùng nhằm xoay chuyển cục diện cuộc chiến. Trước mắt, kế hoạch này có được triển khai hay không vẫn còn chờ nội các Israel đưa ra quyết định cuối cùng trong cuộc họp sớm nhất vào tuần tới. Tuy nhiên, với áp lực ngày càng lớn từ quốc tế, sự chia rẽ trong nước và bối cảnh nhân đạo bi thảm chưa từng có, đa số ý kiến cho rằng đây sẽ là bước đi sai lầm, tiềm ẩn nhiều rủi ro cả về quân sự, nhân đạo lẫn chính trị mà Israel nên rút lại.