'Canh bạc' thuế quan của ông Trump trong năm 2025
Chỉ trong chưa đầy một năm, ông Trump đã biến thuế quan thành vũ khí chủ đạo trong chính sách đối ngoại của Washington, đặt các nền kinh tế toàn cầu trước sự phụ thuộc đầy rủi ro vào thị trường Mỹ.
Năm 2025 là một năm đầy biến động đối với chính sách thương mại quốc tế và sẽ được nhớ đến như năm của thuế quan. Ngay sau khi nhậm chức vào tháng 1/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố rằng, các đối tác thương mại của Mỹ từ nay sẽ hoạt động theo các điều kiện của ông. Ông Trump tin rằng, thuế quan không chỉ đơn thuần là công cụ kinh tế mà còn là đòn bẩy quyền lực, công cụ để đạt được sự nhượng bộ, định hình lại hành vi và khẳng định lại vị thế bá chủ của Mỹ, với học thuyết “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”. Triết lý đó đã định hình năm 2025 như một năm đầy biến động của thương mại toàn cầu.
Chính sách thuế quan khó lường và chưa từng có tiền lệ
Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có hàng loạt các đề xuất, lời đe dọa và hành động về thuế quan liên tục thay đổi, gây ảnh hưởng lớn đến chính sách đối ngoại của Mỹ. Điều bắt đầu như một lời nói khoa trương trong chiến dịch tranh cử đã trở thành một cơn chấn động toàn cầu, ảnh hưởng đến tất cả mọi người, từ những người làm búp bê Trung Quốc đến những người nông dân trồng cà phê Brazil.
Đỉnh điểm của chương trình nghị sự thương mại của ông Trump là vào ngày 2/4, được ông Trump công bố một loạt các mức thuế quan mới. Bằng cách viện dẫn Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế, ông Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia về thâm hụt thương mại, dẫn đến việc áp thuế trả đũa được công bố vào ngày mà chính quyền ông gọi là "Ngày Giải phóng".
"Trong nhiều thập kỷ, nước Mỹ đã bị cướp bóc, tàn phá bởi các đối tác thương mại của mình. Đây sẽ là một trong những ngày quan trọng nhất trong lịch sử nước Mỹ. Các loại thuế quan sẽ mang lại cho chúng ta sự tăng trưởng chưa từng thấy và đó sẽ là một điều rất đặc biệt đáng để theo dõi", ông Trump tuyên bố.
Các mức thuế "có đi có lại" do chính quyền Tổng thống Trump đề ra áp dụng mức thuế cơ bản 10% cho tất cả hàng nhập khẩu, với các tỷ lệ phần trăm bổ sung được áp dụng cho hàng nhập khẩu từ nhiều đối tác thương mại khác nhau, chủ yếu dựa trên tính toán thâm hụt thương mại của Mỹ với các đối tác này. Thêm vào đó, là các mức thuế cụ thể theo từng loại hàng hóa được áp dụng cho các sản phẩm thép và nhôm, cũng như ô tô và phụ tùng ô tô. Tất cả những biện pháp này đều là các biện pháp đơn phương đi ngược lại nguyên tắc tối huệ quốc được thực hiện trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới, khiến khó có thể phủ nhận rằng Mỹ đã từ bỏ vai trò lãnh đạo của mình trong hệ thống thương mại tự do toàn cầu.
Quãng thời gian nhiều tháng sau đó chứng kiến hàng loạt pha “quay xe”, những lần điều chỉnh mức thuế và các cuộc đàm phán căng thẳng. Các đối tác trên toàn cầu của Mỹ đã không ngồi yên. Các nhà lãnh đạo từ châu Âu đến châu Á đã nhiều lần đến Washington để tìm kiếm các ngoại lệ, miễn trừ. Các giới hạn được đàm phán, thường là để đổi lấy lời hứa về đầu tư mới trên đất Mỹ. Các thỏa thuận khung đã đạt được với các đối tác, bao gồm Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Thụy Sĩ, Nhật Bản, Hàn Quốc… Nhưng tựu chung, thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ đã tăng cao hơn nhiều so với trước. Việc áp thuế nhập khẩu đã đẩy mức thuế suất thực tế trung bình của Mỹ lên gần 16% - mức chưa từng thấy kể từ những năm 1930, thời kỳ suy thoái kinh tế toàn cầu khi Mỹ phải áp dụng thuế nhập khẩu nặng nề để bảo vệ ngành công nghiệp trong nước.
"Chính sách thương mại của Tổng thống Trump thể hiện sự hồi sinh mạnh mẽ nhất của thuế quan như một công cụ địa chính trị trong gần một thế kỷ, chấm dứt hiệu quả kỷ nguyên tự do hóa thương mại sau Thế chiến II".
Giáo sư Jeffrey Sachs - Đại học Columbia, Mỹ.
Thuế quan đã đem tới nguồn lợi khổng lồ cho nền kinh tế Mỹ. Trong năm tài chính 2025, Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ đã thu được 216,7 tỷ USD tiền thuế, tăng 146% so với năm 2024. Chỉ trong tháng đầu tiên của năm tài chính 2026, chính phủ liên bang Mỹ đã thu được 34,3 tỷ USD tiền thuế quan - gần gấp đôi so với doanh thu thuế quan trung bình hàng tháng trong cả năm tài chính 2025. Những người ủng hộ thuế quan cho rằng, việc sử dụng chúng là cần thiết để bảo vệ các doanh nghiệp trong nước khỏi sự cạnh tranh của nước ngoài và tăng thu thuế. Tuy nhiên, đa số các nhà kinh tế phản đối việc sử dụng thuế quan vì các nghiên cứu cho thấy, các loại thuế này thường dẫn đến chi phí cao hơn cho người tiêu dùng và doanh nghiệp, làm giảm khả năng cạnh tranh xuất khẩu và làm suy giảm tăng trưởng kinh tế nói chung.
Song, có một điều không thể phủ nhận rằng, mối quan hệ thương mại bấy lâu giữa Mỹ với các đối tác trên khắp thế giới đã đảo lộn do vấn đề thuế quan. Sự bất ổn dai dẳng này đã gây khó khăn cho các doanh nghiệp, người tiêu dùng, đối tác thương mại của Mỹ vì họ không biết hướng gió thương mại sẽ đi về đâu. Bên cạnh đó, việc lạm dụng công cụ đàm phán để ép buộc các đối tác thương mại khuất phục về kinh tế có nhiều mặt trái: thách thức pháp lý, gián đoạn kinh tế và tranh chấp ngoại giao.
Theo một báo cáo mới được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) công bố, 19,7%, tức là gần một phần năm hàng nhập khẩu toàn cầu hiện đang bị ảnh hưởng bởi thuế quan và các hạn chế tương tự, so với 12,6% chỉ một năm trước. Báo cáo cho thấy giá trị nhập khẩu hàng hóa toàn cầu bị ảnh hưởng bởi thuế quan mới và các biện pháp nhập khẩu khác đã tăng hơn bốn lần từ giữa tháng 10/2024 đến giữa tháng 10/2025 so với cùng kỳ 12 tháng trước đó, đánh dấu mức độ bao phủ cao nhất trong hơn 15 năm giám sát thương mại của WTO.
Rủi ro từ sự phục thuộc vào thị trường Mỹ
Chỉ trong chưa đầy một năm, người đứng đầu phong trào “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” đã biến thuế quan thành vũ khí chủ đạo trong chính sách đối ngoại của Washington, gây bất ổn cho các đồng minh, gây áp lực lên các đối thủ và buộc các chính phủ trên khắp các châu lục phải tính toán lại chiến lược kinh tế của mình. Bắt đầu như một nỗ lực đặt nước Mỹ lên hàng đầu, giờ đây ông Trump đã đặt các nền kinh tế toàn cầu trước sự phụ thuộc đầy rủi ro vào thị trường Mỹ.
Cách tiếp cận của chính quyền Tổng thống Trump đối với thương mại là tham gia vào các cuộc đàm phán song phương với từng đối tác thương mại riêng lẻ, sử dụng mối đe dọa thuế quan cao để buộc họ nhượng bộ, đặc biệt là các cam kết đầu tư vào Mỹ. Điều này đang giáng một đòn nghiêm trọng vào hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ mà trước đây các quốc gia đã dựa vào. Các quốc gia coi thị trường Mỹ là không thể thiếu không còn lựa chọn nào khác ngoài việc ngồi vào bàn đàm phán nhằm giảm bớt sự bất ổn thương mại. Tuy nhiên, ngay cả khi đạt được thỏa thuận, mối đe dọa vẫn còn đó là Washington sẽ không hài lòng với việc triển khai đầu tư và áp dụng thêm các mức thuế trừng phạt - cuối cùng, sự bất ổn vẫn còn đó. EU đã bị nhiều người chỉ trích vì thỏa thuận áp thuế 15% đối với hàng xuất khẩu và cam kết mơ hồ về các khoản đầu tư lớn của Mỹ.
Các đối tác khác đạt được thỏa thuận thương mại với Mỹ trong năm 2025 cũng đang đứng trước nhiều bấp bênh do việc thực thi các thỏa thuận đó vẫn đòi hỏi nhiều nỗ lực của các bên. Bằng cách nâng mức thuế quan trung bình của Mỹ lên mức của những năm 1940, chính quyền Tổng thống Trump đã chuyển từ hợp tác dựa trên luật lệ sang đòn bẩy "có đi có lại" và chủ nghĩa dân tộc kinh tế.
Tuy nhiên, nhiều quốc gia khác như Trung Quốc, Canada, Ấn Độ, Brazil… đã chọn cách áp dụng các biện pháp riêng để đáp trả mức thuế cao của Mỹ, do đó kéo dài các cuộc đàm phán với Washington. Trung Quốc đã đồng ý từ bỏ một số lợi ích mà các nền kinh tế đang phát triển được hưởng trong Tổ chức Thương mại Thế giới và hiện đang tự mô tả mình là người ủng hộ mạnh mẽ hệ thống thương mại tự do toàn cầu lấy WTO làm trung tâm. Thặng dư thương mại của Trung Quốc đã bất chấp thuế quan của ông Trump, vượt qua mốc 1 nghìn tỷ USD nhờ thành công trong việc đa dạng hóa nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, nâng cao giá trị ngành sản xuất và tận dụng lợi thế từ khoáng sản đất hiếm - nguyên liệu đầu vào quan trọng cho nền tảng an ninh của phương Tây.
Khi tình trạng bất ổn càng kéo dài, các đối tác thương mại của Mỹ cũng tìm cách giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào thị trường khổng lồ của nước này bằng cách đa dạng hóa các mục tiêu xuất khẩu. Thực tế, nhiều quốc gia và khu vực đã và đang tích cực nỗ lực để thiết lập các hiệp định thương mại tự do mới với các đối tác khác ngoài Mỹ.
"Tôi nghĩ rằng, cho dù thuế quan hay giá cả có được điều chỉnh thế nào thì các doanh nghiệp vẫn tìm được cách để không bị gián đoạn quá nhiều. Vì vậy, tôi nghĩ ý tưởng chủ đạo là đa dạng hóa chuỗi cung ứng thay vì di dời vĩnh viễn các cơ sở sản xuất đến nơi khác".
Bà Yue Su - Chuyên gia kinh tế thuộc Tập đoàn Economist.
Điều đáng chú ý là kịch bản suy thoái kinh tế và lạm phát cao mà nhiều nhà kinh tế dự báo đã không xảy ra. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thậm chí đã hai lần nâng triển vọng tăng trưởng toàn cầu trong những tháng sau khi ông Trump công bố gói thuế “Ngày Giải phóng” vào tháng 4, khi mức độ bất định giảm dần và các thỏa thuận hạ thuế được ký kết. Trong khi đó, WTO cho biết, dù có thể tin rằng khối lượng xuất khẩu toàn cầu sẽ không bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế quan của Mỹ trong năm 2025, nhưng tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu dự kiến sẽ chậm lại đáng kể vào năm tới, phản ánh độ trễ ảnh hưởng từ chính sách thuế quan của Mỹ.
Bà Ngozi Okonjo-Iweala - Tổng Giám đốc WTO cho hay: "Kể từ đầu năm, chúng ta đã chứng kiến những sự gia tăng chưa từng có về bất ổn chính sách thương mại. Bất chấp những khó khăn chồng chất, thương mại toàn cầu vẫn cho thấy sức bật, một phần không nhỏ nhờ vào sự ổn định của hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ. Tuy nhiên, tất cả những điều này không cho phép chúng ta chủ quan. Các biện pháp thuế quan đang gây áp lực lên thương mại, mặc dù việc áp dụng thuế suất ưu đãi trước và việc hoãn nhiều đợt tăng thuế từ tháng 4 đến tháng 8 đã đẩy lùi tác động sang cuối năm nay, và đặc biệt là sang năm sau".
Theo nhiều chuyên gia, 2025 là minh chứng cho thấy các dự báo kinh tế tiêu cực về thuế quan không hoàn toàn chính xác. Mỹ vẫn duy trì mức tăng trưởng khả quan, còn các nền kinh tế lớn khác tìm cách “sống chung với thuế Mỹ”, điều chỉnh chiến lược xuất khẩu và chính sách tiền tệ để hạn chế tác động.
Bài toán khó cho năm 2026
Năm 2026 có thể sẽ là một năm đầy biến động đối với chính sách thương mại. Ẩn số lớn nhất là liệu nhiều mức thuế của Tổng thống Mỹ có được duy trì hay không. Quyết định của Tòa án Tối cao về thẩm quyền của Tổng thống Trump trong việc sử dụng Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế để áp thuế sẽ định hình bối cảnh cho phần còn lại của năm và phần còn lại của chính quyền Washington.
Cuối năm 2025, Tòa án Tối cao Mỹ đã xem xét thách thức pháp lý đối với cơ sở pháp lý mới của các mức thuế “có đi có lại” theo quốc gia, cũng như các biện pháp áp với Trung Quốc, Canada và Mexico liên quan đến dòng fentanyl vào Mỹ. Phán quyết dự kiến được đưa ra đầu năm 2026. Các tòa án cấp dưới đã phán quyết rằng, thuế quan mà ông Trump công bố theo Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế là bất hợp pháp. Tuy nhiên, nếu các thuế quan trên bị bãi bỏ, điều đó sẽ không có nghĩa là chấm dứt chủ nghĩa bảo hộ hoặc thuế suất cao. Một phán quyết bất lợi có thể buộc chính quyền Mỹ phải theo đuổi các thẩm quyền áp thuế thông qua các quy trình chính thức, vốn cần thời gian, đòi hỏi ý kiến công chúng và đặt ra những hạn chế trong việc thực hiện. Điều này sẽ khiến Mỹ phải tái đàm phán các thỏa thuận đã ký, hoặc mở ra một giai đoạn bất định mới về tương lai thuế quan.
Một ẩn số khác sẽ tác động tới thương mại toàn cầu trong năm 2026 là kết quả cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Một thỏa thuận tạm thời mong manh đạt được trong các cuộc đàm phán năm 2025 sẽ hết hạn vào nửa cuối năm 2026. Do đó, các chính sách thương mại của ông Trump đối với Trung Quốc và phản ứng của Bắc Kinh đối với chúng sẽ vẫn là tâm điểm chú ý trong năm 2026. Trước thềm cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ diễn ra vào cuối năm 2026, một số chuyên gia nhận định rằng, một cuộc chiến thương mại đối đầu với Trung Quốc sẽ không tốt và một thỏa thuận sẽ có lợi hơn về mặt chính trị và kinh tế cho triển vọng của Mỹ.
Sự kiện thương mại có tác động lớn khác trong năm là việc thỏa thuận thương mại tự do với hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ là Canada và Mexico sẽ được xem xét lại vào năm 2026. Tới nay, chưa có gì chắc chắn rằng liệu ông Trump sẽ để thỏa thuận hết hạn hay cố gắng sửa đổi nó sao cho phù hợp hơn với ý muốn của mình.
Theo nhận định của giới phân tích, thuế quan sẽ tiếp tục được áp dụng trong suốt thời gian còn lại của chính quyền Tổng thống Trump.
"Thuế quan mà ông Trump áp đặt vào năm 2025 ít giống với việc tái áp dụng chủ nghĩa bảo hộ một cách rộng rãi hơn, mà giống với việc tiếp tục một cách tiếp cận mang tính cá nhân hóa cao đối với chính sách thương mại. Và khi tổng thống Mỹ sử dụng thuế như một thứ vũ khí, đó là một cuộc chiến tranh toàn diện".
Bà Rebecca Lissner - Chuyên gia cao cấp về chính sách ngoại giao Mỹ.
Có ít nhất hai khía cạnh trong chiến lược thương mại của Nhà Trắng dưới thời Tổng thống Trump khiến nó trở nên chưa từng có tiền lệ. Thứ nhất là việc áp dụng mức thuế quan tăng mạnh đối với hàng nhập khẩu từ các đối tác thương mại với nhiều mục tiêu khác nhau, từ an ninh quốc gia đến giảm thâm hụt thương mại, bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước, ngăn chặn dòng chảy ma túy bất hợp pháp, và hơn thế nữa. Thứ hai, tất cả các chính sách thương mại của ông Trump đều được ban hành thông qua sắc lệnh hành pháp, chứ không phải các đạo luật của Quốc hội Mỹ và thường xuyên bị thay đổi ngay sau khi thực hiện theo ý muốn của ông. Điều này khiến việc dự đoán hướng đi của quan hệ thương mại với Mỹ trong tương lai trở nên vô cùng khó khăn. Chính vì vậy, sự đồng thuận toàn cầu rằng kỷ nguyên thương mại toàn cầu hóa với thuế quan thấp đã chính thức lùi vào dĩ vãng, và năm 2026 được dự báo sẽ đánh dấu trạng thái bình thường mới với các rào cản thương mại cao hơn.
Nhìn lại năm 2025, kinh tế thế giới chịu tác động nhẹ hơn dự đoán trong bối cảnh các chính sách thuế quan bất định của Mỹ. Sức chống chịu này xuất phát từ việc nhiều nước không áp dụng các biện pháp thuế quan mang tính phản ứng đối với thuế quan của Mỹ, cùng với các yếu tố bù đắp khác như đầu tư vào Mỹ và duy trì thương mại theo các quy định của WTO. Việc ông Trump kiên định với học thuyết “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” đang đặt ra hai câu hỏi lớn, liệu cuộc chiến thuế quan của ông có đang khôi phục vị thế bá chủ của Mỹ hay đang đẩy nhanh sự trỗi dậy của một thế giới không còn sẵn lòng tuân theo các điều khoản của Washington.
