ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Tổng thống Nga Vladimir Putin vừa kết thúc chuyến thăm kéo dài chưa từng có tiền lệ đến Trung Quốc khi ông tham dự Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Thiên Tân và Lễ duyệt binh Ngày Chiến thắng tại Bắc Kinh.

Khác xa với một điểm dừng chân thông thường, chuyến thăm lần này của nhà lãnh đạo Nga được giới quan sát nhận định đã nêu bật một tuyên bố chiến lược rõ ràng trong bối cảnh căng thẳng toàn cầu biến động, thể hiện quyết tâm của Nga trong việc gắn kết chặt chẽ với Trung Quốc - đối tác địa chính trị và kinh tế hàng đầu của Moscow. Không chỉ vậy, với các hoạt động ngoại giao con thoi, các cuộc tiếp xúc toàn diện với lãnh đạo 17 quốc gia, chuyến đi còn khẳng định rằng Nga không hề bị cô lập như phương Tây kỳ vọng.

Chuyến công du chưa từng có tiền lệ

Tổng thống Nga Vladimir Putin đến Trung Quốc vào sáng ngày 31/8, theo lời mời của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Điện Kremlin gọi chuyến đi của ông Putin là chuyến công du chưa từng có tiền lệ, trước hết là bởi đây là chuyến công du nước ngoài dài nhất kể từ khi nhà lãnh đạo Nga trở lại vị trí người đứng đầu Điện Kremlin hồi năm 2014. Không chỉ vậy, trong 4 ngày thăm Trung Quốc, ông Putin đã hoàn thành một khối lượng công việc ngoại giao đáng kể và thu về nhiều kết quả tích cực.

Trong 2 ngày đầu tiên, Tổng thống Nga Putin dự các sự kiện trong khuôn khổ hội nghị thượng đỉnh SCO tại Thiên Tân. Ngày 2/9, ông bắt đầu chuyến thăm chính thức Trung Quốc và tham dự các sự kiện kỷ niệm 80 năm chiến thắng phát xít và kết thúc Thế chiến II, trong đó có cuộc diễu binh diễn ra tại Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh, với tư cách là khách mời chính.

Trong thời gian ở thăm Trung Quốc, nhà lãnh đạo Nga cũng đã có các cuộc tiếp xúc song phương với lãnh đạo 15 quốc gia và tham gia 2 cuộc gặp ba bên gồm Trung Quốc - Nga - Mông Cổ và Trung Quốc - Nga - Ấn Độ. Theo hãng tin TASS của Nga, chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Nga Putin có chương trình nghị sự bao trùm. Bên cạnh chương trình nghị sự chung của SCO và hợp tác song phương, ông Putin còn thảo luận với các đối tác nhiều vấn đề như giải quyết cuộc xung đột ở Ukraine, tình hình tại Trung Đông và Nam Caucasus, cũng như các hoạt động hợp tác với Triều Tiên, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Việt Nam.

Chuyến thăm kết thúc bằng cuộc họp báo kéo dài 50 phút tại Bắc Kinh tối 3/9. Theo TASS, tổng số giờ làm việc của ông Putin với phái đoàn các nước tại Trung Quốc là 48 giờ. Đây là khối lượng công việc ngoại giao mà một nhà lãnh đạo quốc tế thường phải hoàn tất trong một tuần.

Thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Nga - Trung Quốc

Chuyến công du Trung Quốc của Tổng thống Nga Vladimir Putin từ ngày 31/8 - 3/9 được xem là một trong những hoạt động đối ngoại nổi bật nhất của Nga trong năm nay. Lịch trình dày đặc của chuyến thăm cùng các hoạt động đa phương và song phương bên tại hội nghị thượng đỉnh SCO, cho thấy tham vọng của Nga trong việc củng cố quan hệ chiến lược với các nước Nam Bán cầu và đa dạng hóa các liên minh nhằm duy trì sáng kiến ngoại giao và ảnh hưởng khu vực trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu phức tạp. Bên cạnh mục đích dự hội nghị SCO, sự kiện này cũng là cơ hội để Nga và Trung Quốc thúc đẩy quan hệ song phương và mở rộng hợp tác trong khuôn khổ đa phương.

Ngày 2/9, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc hội đàm song phương theo nhiều hình thức khác nhau, bao gồm cả hình thức truyền thống “1-1”, tiệc trà, và “1 + 4”, nhân chuyến thăm của nhà lãnh đạo Nga tới Trung Quốc.

Trong cuộc hội đàm với nhà lãnh đạo Nga, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gọi ông Putin là “người bạn cũ” và ca ngợi quan hệ Nga - Trung là hình mẫu của mối quan hệ “láng giềng tốt đẹp và hợp tác chiến lược toàn diện”. Nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng nhấn mạnh quan hệ Trung - Nga đã “đứng vững trước thử thách của những biến động quốc tế” và bày tỏ sẵn sàng hợp tác với Moscow để “thúc đẩy hệ thống quản trị toàn cầu công bằng, hợp lý hơn”.

Về phần mình, Tổng thống Nga Putin đã gọi nhà lãnh đạo Trung Quốc là “người bạn thân thiết”, đồng thời ca ngợi sức mạnh của mối quan hệ “chiến lược” và “ở mức độ cao chưa từng có” giữa Moscow và Bắc Kinh.

Nga và Trung Quốc chính thức nâng cấp quan hệ “đối tác chiến lược toàn diện không giới hạn” vào năm 2022, ngay trước khi xung đột Ukraine bùng phát. Tổng thống Putin nhiều lần nhấn mạnh rằng mối quan hệ này được xây dựng trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi. Phía Trung Quốc cũng khẳng định quan hệ Nga - Trung là “lựa chọn chiến lược” mang tính lâu dài, gắn liền với mục tiêu ổn định khu vực và toàn cầu.

Siêu dự án “Sức mạnh Siberia 2”

Tại cuộc họp báo kết thúc chuyến thăm Trung Quốc, Tổng thống Nga Vladimir Putin đánh giá chuyến công du của ông đã thu được thành quả tích cực. Một trong những minh chứng cho điều đó là việc hai nước đã  ký hơn 20 thỏa thuận hợp tác song phương trong các lĩnh vực như năng lượng, hàng không vũ trụ, trí tuệ nhân tạo, nông nghiệp, giám sát kiểm dịch và thanh tra, y tế, nghiên cứu khoa học, giáo dục và truyền thông. Trong đó đáng chú ý nhất là thỏa thuận về hợp tác chiến lược giữa Tập đoàn dầu khí Gazprom và Tổng công ty Dầu khí Quốc gia Trung Quốc, được kỳ vọng có thể giúp Nga trở thành nhà cung cấp khí đốt lớn nhất cho Trung Quốc.

Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Nga, chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Moscow. Năm 2024, thương mại song phương tăng trưởng 7,5%, đạt khoảng 245 tỷ USD, mức cao nhất từ trước tới nay. Trong bối cảnh ấy, thỏa thuận về hợp tác chiến lược giữa Gazprom và Tổng công ty Dầu khí Quốc gia Trung Quốc dự kiến sẽ trở thành bệ phóng cho quan hệ hợp tác kinh tế giữa hai quốc gia.

Theo Tổng giám đốc điều hành Gazprom Alexey Miller, một bản ghi nhớ ràng buộc về mặt pháp lý về việc xây dựng đường ống dẫn khí đốt mới từ Nga đến Trung Quốc, mang tên “Sức mạnh Siberia 2”, đã được ký kết tại Bắc Kinh. Đây là dự án lớn nhất, tham vọng nhất và được đầu tư nhiều nhất trong ngành công nghiệp khí đốt toàn cầu. Dự kiến dự án mới này sẽ cho phép Nga cung cấp 50 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm cho Trung Quốc thông qua Mông Cổ. Nga và Trung Quốc hiện chưa công bố thời điểm khởi công hay hoàn thành dự án. Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết thỏa thuận đạt được sẽ có lợi cho cả hai bên.

Về phía Trung Quốc, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Quách Gia Côn cũng khẳng định: “Trung Quốc và Nga luôn tiến hành hợp tác thiết thực trong nhiều lĩnh vực, bao gồm năng lượng, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi.”

Theo tờ Financial Times, việc Nga và Trung Quốc đạt được thỏa thuận về dự án Sức mạnh Siberia 2 là sự kiện quan trọng đối với thị trường khí đốt toàn cầu. Việc xây dựng đường ống dẫn khí đốt này sẽ mang đến cho Trung Quốc một nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) thay thế cho nguồn cung cấp từ Mỹ, Qatar và Australia và sẽ trở thành dự án lớn nhất trong ngành công nghiệp khí đốt thế giới.

Một kết quả khác của các cuộc đàm phán là nguồn cung khí đốt của Nga cho Trung Quốc thông qua đường ống “Sức mạnh Siberia 1” hiện có và tuyến đường ống Viễn Đông sẽ tăng thêm 8 tỷ mét khối mỗi năm.

Với các thoả thuận vừa đạt được, từ sau năm 2030, Nga sẽ cung cấp cho Trung Quốc hơn 110 tỷ mét khối khí đốt khí đốt mỗi năm và dự kiến, nguồn năng lượng từ Nga có thể chiếm tới 40% tổng nhu cầu khí đốt tự nhiên của Trung Quốc, gần bằng thị phần mà Nga cung cấp cho Liên minh châu Âu (EU) cho đến năm 2022. Điều này giúp Nga phần nào bù đắp cho thị phần khí đốt ở châu Âu mà giờ đây Nga không thể tiếp cận.

Giới phân tích nhận định dự án này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn gửi thông điệp chính trị, chứng minh mối quan hệ đối tác “không giới hạn” giữa Moscow và Bắc Kinh. Dự án cũng có thể là một bước ngoặt lớn trong địa chính trị năng lượng thế giới. Tờ Bloomberg của Mỹ đã gọi thỏa thuận đường ống dẫn khí đốt là một “chiến thắng ngoại giao” cho Tổng thống Nga Putin.

Một kết quả khác của các cuộc đàm phán Nga - Trung là việc Trung Quốc sẽ áp dụng chế độ miễn thị thực cho công dân Nga đến Trung Quốc với mục đích công tác, du lịch, thăm người thân, bạn bè và quá cảnh từ ngày 15/9. Nhà khoa học chính trị và thành viên Câu lạc bộ Chuyên gia Digoria Kirill Kotov nhấn mạnh rằng sự tương tác giữa Nga và Trung Quốc trong lĩnh vực kinh tế, các dự án đầu tư chung và hợp tác thương mại cho thấy hai nước đang tạo ra một hệ sinh thái kinh tế độc lập.

Nga - Trung - Ấn: Liên minh mới trước thách thức

Bên cạnh việc củng cố quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Nga - Trung Quốc, chuyến thăm Trung Quốc cũng là dịp để Tổng thống Nga Putin có các cuộc gặp song phương và đa phương với hàng loạt nhà lãnh đạo thế giới. Trong đó, khoảnh khắc hội ngộ giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tại hội nghị thượng đỉnh SCO ở Thiên Tân đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của truyền thông quốc tế. Cuộc gặp gỡ cùng những cử chỉ thân thiện của ba nhà lãnh đạo đã gửi đi một thông điệp rõ nét rằng, Nga, Trung Quốc và Ấn Độ đang tìm thấy điểm chung để cùng ứng phó với những thách thức chung, đồng thời góp phần hướng tới một thế giới đa phương, đa cực.

Trong ngoại giao, đôi khi một cái bắt tay còn mạnh mẽ hơn hàng trăm trang văn kiện. Khoảnh khắc ông Narendra Modi nắm tay cả ông Vladimir Putin và ông Tập Cận Bình trong vòng tròn khép kín đã tạo nên biểu tượng về sự gắn kết Á - Âu, bất chấp khác biệt lịch sử hay cạnh tranh lợi ích.

Theo giới quan sát, đằng sau hình ảnh ấy là một thông điệp chính trị rõ ràng rằng, Nga, Trung Quốc và Ấn Độ, ba quốc gia có vai trò không thể xem nhẹ trong cấu trúc an ninh và kinh tế toàn cầu, đang xích lại gần nhau trong bối cảnh đều phải đối diện sức ép từ Mỹ và phương Tây. Họ có thể không cần hình thành một liên minh ràng buộc chặt chẽ, mà chỉ cần hợp tác linh hoạt, hỗ trợ lẫn nhau khi cần thiết cũng đủ để bảo vệ lợi ích chiến lược cốt lõi.

Trong một biểu hiện thân tình khác, Thủ tướng Ấn Độ Modi còn đi cùng xe với Tổng thống Nga Putin đến cuộc họp bên lề. Theo truyền thông Nga, hai nhà lãnh đạo trò chuyện trong xe limousine của ông Putin suốt 50 phút trước khi cuộc họp chính thức bắt đầu. Tại cuộc gặp diễn ra sau đó, Tổng thống Nga Putin đã gọi Thủ tướng Ấn Độ Modi là “người bạn thân thiết”, còn ông Modi khẳng định Ấn Độ và Nga luôn sát cánh bên nhau tiến về phía trước.

Tổng thống Nga cho biết: “Chúng ta đã phát triển hợp tác ở nhiều cấp độ khác nhau. Hợp tác thương mại và kinh tế nhìn chung đang cho thấy động lực tích cực. Trao đổi du lịch đang phát triển. Chúng ta phối hợp chặt chẽ các nỗ lực trên trường quốc tế”.

Theo giới quan sát, cuộc gặp gỡ tại Thiên Tân không chỉ mang ý nghĩa khu vực mà còn có tác động lan tỏa toàn cầu. Trong bối cảnh nhiều nước đang phát triển cảm thấy bị gạt ra ngoài lề trong quá trình hoạch định chính sách quốc tế, hình ảnh ba nhà lãnh đạo Nga, Trung Quốc và Ấn Độ đứng cạnh nhau là lời nhắn gửi rằng các nước Nam bán cầu có thể cùng nhau hợp tác, tìm kiếm mô hình thay thế, chứ không phải chấp nhận luật chơi do một số ít cường quốc phương Tây áp đặt.

Chuyến thăm Trung Quốc lần này của Tổng thống Nga Putin diễn ra trong bối cảnh căng thẳng Nga - phương Tây chưa hạ nhiệt, còn cạnh tranh Mỹ - Trung tiếp tục mở rộng trên nhiều lĩnh vực. Trong hoàn cảnh đó, việc Tổng thống Vladimir Putin được đón tiếp trọng thể tại Bắc Kinh, tham dự cả hội nghị đa phương lẫn sự kiện quốc gia quan trọng, gửi đi thông điệp mạnh mẽ về sự gắn kết Nga - Trung. Từ phía Moscow, chuyến đi giúp khẳng định rằng Nga không bị cô lập, đồng thời có thể dựa vào Trung Quốc như một đối tác then chốt để ứng phó với các sức ép quốc tế. Trên phạm vi rộng hơn, chuyến thăm góp phần làm nổi bật xu hướng các quốc gia ngoài phương Tây tăng cường hợp tác, thúc đẩy một trật tự quốc tế đa cực.