Trump – Zelensky: Nụ cười thân thiện, kết quả mơ hồ
Cuộc gặp Trump – Zelensky tại Nhà Trắng diễn ra trong bầu không khí thân thiện hơn so với cuộc đối đầu căng thẳng hồi tháng Hai, nhưng kết quả chỉ dừng ở định hướng chung, thiếu chi tiết cụ thể.
Vài ngày sau cuộc gặp với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại thượng đỉnh Alaska, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tổ chức một cuộc họp với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và một số lãnh đạo châu Âu tại Nhà Trắng vào ngày 18/8 (giờ Washington).
Cuộc gặp lần này giữa ông Trump và ông Zelensky diễn ra trong không khí thân thiện hơn hẳn so với cuộc đối đầu căng thẳng hồi tháng Hai tại Phòng Bầu dục, nhưng lại không mang lại nhiều chi tiết cụ thể, mà chủ yếu vạch ra hướng đi tiếp theo. Cuộc gặp này cũng cho thấy một bức tranh rõ ràng: ai đang yếu thế, ai đang thắng thế và ai đang dẫn dắt trong cục diện liên quan đến cuộc xung đột Nga – Ukraine?
Những kết quả chính của cuộc gặp
Cuộc gặp lần này giữa Tổng thống Ukraine Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump cho thấy một sự tương phản rõ rệt so với cuộc họp trước đó. Xét về hình thức, có thể thấy cả hai bên đã rút kinh nghiệm từ cuộc gặp hồi tháng Hai. Tổng thống Zelensky lần này xuất hiện trong bộ vest đen chỉnh tề thay vì quân phục thường thấy, và ông đã mở đầu bằng lời cảm ơn Tổng thống Trump nhiều lần. Về phía Mỹ, Phó Tổng thống JD Vance cùng các quan chức khác không phát biểu, hoặc ít nhất không được mời phát biểu. Theo một số chuyên gia, việc ông Trump thể hiện thái độ mềm mỏng lần này là điều đã được tính toán kỹ lưỡng.
“Tổng thống Trump hiện rất quyết tâm theo đuổi một thỏa thuận hòa bình cho Ukraine, đến mức ông sẵn sàng thể hiện thái độ mềm mỏng hơn nhiều so với thường lệ. Tôi không nghĩ ông thực sự có thiện cảm gì nổi bật với Tổng thống Zelensky. Rõ ràng, mối quan hệ giữa hai người khá căng thẳng và tồn tại nhiều bất đồng. Trên nền tảng Truth Social, ông Trump vẫn tiếp tục đưa ra những lời đe dọa nhắm vào ông Zelensky. Nhưng lần này, có lẽ vì muốn thúc đẩy tiến trình đàm phán, ông đã cố kiềm chế bản thân và tránh lặp lại những màn kịch căng thẳng như cuộc gặp trước tại Phòng Bầu dục.”
Giáo sư Sergey Radchenko, Trường nghiên cứu quốc tế cao cấp thuộc Đại học Johns Hopkins, Mỹ.
Cuộc gặp lần này có thể coi là một trong những sự kiện quan trọng nhất trong sự nghiệp chính trị của Tổng thống Zelensky — và có lẽ ông cảm thấy khá tích cực về kết quả, bởi không khí diễn ra hòa nhã. Điều này diễn ra chỉ vài ngày sau hội nghị thượng đỉnh tại Alaska hôm thứ Sáu. Hội nghị đó khiến Ukraine và một số nước châu Âu lo ngại khi cho rằng Mỹ — dưới sự dẫn dắt của ông Trump — dường như đang nghiêng về phía Nga. Tại hội nghị Alaska, phía Mỹ thể hiện quan điểm rằng: Nga mạnh, Ukraine yếu, Nga đang thắng thế trong cuộc chiến, do đó Ukraine nên chấp nhận thỏa hiệp và thực hiện một số "nhượng bộ lãnh thổ".
Trong khi các nhà lãnh đạo châu Âu ủng hộ một lệnh ngừng bắn, Tổng thống Trump lại đặt dấu hỏi về tính cần thiết của biện pháp này — hoàn toàn trái ngược với lập trường ông đưa ra trước cuộc gặp với Tổng thống Putin tuần trước.
Các lãnh đạo có mặt trong cuộc họp hôm thứ Hai đồng thuận rằng nên tiến hành một cuộc gặp ba bên giữa các Tổng thống Trump, Zelensky và Putin.
Điểm đáng chú ý trong cuộc gặp là việc ông Trump lần đầu tiên thể hiện sự sẵn sàng cung cấp “bảo đảm an ninh” từ phía Mỹ dành cho Ukraine — yếu tố then chốt được coi là cần thiết để bảo vệ tương lai lâu dài của quốc gia này. Tuy nhiên, ông Trump vẫn chưa đưa ra chi tiết cụ thể về hình thức các cam kết này.
Theo quan sát, phía Nga gần như không sẵn sàng nhượng bộ điều gì đáng kể. Họ chỉ tuyên bố: "Nếu các vị chấp nhận điều này, chúng ta sẽ có hòa bình. Khi đó, Ukraine sẽ nhận được một dạng bảo đảm an ninh mơ hồ từ phía Mỹ — một cam kết được viết ra, nhưng không rõ ràng về nội dung". Tuy nhiên, trong cuộc gặp hôm nay, Tổng thống Zelensky đã khéo léo tránh đi theo hướng đó.
Cam kết mơ hồ về bảo đảm an ninh cho Ukraine
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đến Washington lần này cùng với một số nhà lãnh đạo châu Âu quan trọng, trong đó có những người có ảnh hưởng riêng với ông Trump. Sau tất cả những thiện chí đạt được từ Hội nghị thượng đỉnh NATO tại The Hague (La Hay) vào tháng Sáu, các nhà lãnh đạo châu Âu tin rằng họ đã xây dựng được một vị thế vững chắc với Tổng thống Trump. Liên minh châu Âu đã cam kết tăng mạnh chi tiêu quốc phòng — điều mà ông Trump luôn thúc ép. Hơn nữa, từ góc nhìn của Liên minh châu Âu, họ gần như đã nhượng bộ đáng kể trong các thỏa thuận thương mại, chấp nhận mức thuế cao hơn từ phía Mỹ mà không có biện pháp trả đũa nào. Tuy nhiên, dù hiện diện hùng hậu, sự xuất hiện của nguyên thủ các nước châu Âu được đánh giá là không đem lại ảnh hưởng lớn.
Phái đoàn châu Âu đến Washington cùng Tổng thống Ukraine bao gồm các nhà lãnh đạo châu Âu đại diện cho nhiều trường phái chính trị khác nhau, như đại diện cánh tả đến từ Công đảng Anh, đại diện cánh hữu truyền thống kiểu Dân chủ Cơ đốc tại Đức, và phe trung dung tự do tại Pháp. Ngoài ra còn có Tổng Thư ký NATO Mark Rutte, Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb (đối tác chơi golf của ông Trump), và Thủ tướng Italy Giorgia Meloni — những người có cùng khuynh hướng chính trị với ông Trump, hoặc ít nhất là sẵn sàng dành lời khen có chiến lược.
Sự hiện diện đầy đủ đó được chuẩn bị kỹ lưỡng trong suốt cuối tuần, nhiều khả năng là tại cuộc họp cùng ông Zelensky tại Đại sứ quán Ukraine ở Washington trước khi bước vào Nhà Trắng.
Từng người một, họ đều nhấn mạnh những vấn đề cụ thể: Thủ tướng Anh Keir Starmer nhấn mạnh tầm quan trọng của các bảo đảm an ninh, nhất là khi ông từng cam kết sẵn sàng đưa binh sĩ Anh đến hiện trường nếu cần. Thủ tướng Meloni của Italy nhấn mạnh rằng đứng về phía hòa bình cũng đồng nghĩa với việc đứng về phía Ukraine. Tổng thống Stubb của Phần Lan khẳng định có một “Đội châu Âu” và một “Đội Mỹ”, và cả hai đều đang ủng hộ Ukraine.
Điều đáng nói là, ông Trump chưa bao giờ phát biểu công khai theo hướng đó. Ông luôn thể hiện mình là người trung gian hòa giải, một “nhà kiến tạo hòa bình” giữa Nga và Ukraine, đồng thời tuyên bố rằng hiện tại ông có mối quan hệ tốt với cả hai nhà lãnh đạo.
Ông Trump đã gợi ý rằng Mỹ có thể tham gia cung cấp các bảo đảm an ninh cho Ukraine, tương tự như Điều 5 trong Hiệp ước NATO, nhưng không có chuyện kết nạp Ukraine vào NATO. Tuy nhiên, có vẻ như điều đó sẽ đi kèm với yêu cầu Ukraine phải nhượng bộ về lãnh thổ. Hiện vẫn chưa hình dung được thỏa thuận nào có thể chấp nhận được mà vẫn đồng thời tôn trọng "lằn ranh đỏ" của cả Ukraine, châu Âu và Nga. Bảo đảm an ninh rõ ràng đã được đề cập tại cuộc họp ở Alaska, nhưng có vẻ như phía Nga đang hình dung một kịch bản hoàn toàn khác xa với việc có binh sĩ NATO hiện diện trên thực địa. Bởi nếu các binh sĩ NATO bị tấn công, điều đó có thể được xem là hành động tấn công một quốc gia thành viên NATO, từ đó kích hoạt Điều 5 của liên minh quân sự này.
Phía Nga rõ ràng không mong muốn điều đó. Thay vào đó, họ dường như hài lòng với một thỏa thuận kiểu "Minsk", hoặc các bảo đảm an ninh giống như bản Ghi nhớ Budapest năm 1994 — những cam kết được viết ra trên giấy, nhưng không kéo theo sự hiện diện thực tế của quân đội Mỹ, Anh hay Pháp gần biên giới Nga. Thậm chí, trong lúc diễn ra hội nghị tại Washington, Bộ Quốc phòng Nga đã đăng tuyên bố nhấn mạnh lại quan điểm lâu dài của Moscow: phản đối sự hiện diện của binh sĩ NATO trên lãnh thổ Ukraine.
Về phía Ukraine, Tổng thống Zelensky hy vọng các cam kết bảo đảm an ninh sẽ được làm rõ bằng văn bản trong vài ngày tới.
“Các cam kết bảo đảm an ninh sẽ sớm được các đối tác của chúng tôi làm rõ và từng bước cụ thể hóa. Tất cả những điều này sẽ được thể hiện bằng văn bản trong vòng một tuần đến 10 ngày tới, như tôi đã nói trước đây. Điều quan trọng là Mỹ đã phát đi tín hiệu rõ ràng rằng họ sẽ là một trong những quốc gia tham gia điều phối, đồng thời cũng sẽ trực tiếp tham gia vào cơ chế bảo đảm an ninh cho Ukraine. Tôi cho rằng đây là một bước tiến rất lớn. Vấn đề lãnh thổ – đó là chuyện giữa tôi và ông Putin. Chúng tôi đang đề xuất một gói hỗ trợ vũ khí, gồm các loại vũ khí của Mỹ mà hiện tại chúng tôi chưa có, chủ yếu là máy bay và hệ thống phòng không. Đúng là đang có một đề xuất trị giá 90 tỷ USD.”
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.
Trong khi đó, ông Trump dường như đang cố tạo ra sự mập mờ về đề xuất này. Ông nhấn mạnh rằng châu Âu sẽ là “tuyến phòng thủ đầu tiên”, đồng nghĩa với việc các nước châu Âu sẽ gánh vác phần lớn trách nhiệm trong việc bảo đảm an ninh cho Ukraine, còn Mỹ sẽ “hỗ trợ”. Điều đó nhiều khả năng sẽ đồng nghĩa với việc Mỹ tiếp tục duy trì vai trò hiện tại trong cuộc xung đột: bán vũ khí, cung cấp hỗ trợ tình báo, có thể hỗ trợ trên không, nhưng nhìn chung vai trò của Mỹ sẽ mang tính giao dịch thay vì cam kết ràng buộc quân sự rõ ràng.
Khả năng về cuộc gặp ba bên?
Một trong những mục tiêu sắp tới của ông Trump là tổ chức một cuộc họp ba bên với ông Zelensky và ông Putin, điều mà ông cho rằng giờ đây chỉ còn là vấn đề “khi nào”, chứ không phải “có hay không”. Phía Nga chưa bao giờ cam kết tham gia một cuộc gặp như vậy. Ông Putin nhiều lần thể hiện rõ rằng ông không coi ông Zelensky là một nguyên thủ hợp pháp. Vậy thì một hội nghị thượng đỉnh như vậy liệu có khả năng xảy ra và mang lại tiến triển thực chất?
Trợ lý Tổng thống Nga, ông Yury Ushakov, đã xác nhận rằng Tổng thống Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump đã điện đàm vào ngày 18/8 – ngay sau khi ông Trump chủ trì cuộc họp cấp cao tại Nhà Trắng với ông Zelensky, lãnh đạo các nước châu Âu, cùng Tổng Thư ký NATO và Chủ tịch Ủy ban châu Âu.
Dù không trực tiếp tham dự hội nghị tại Washington, nhưng Tổng thống Nga Putin vẫn đóng vai trò then chốt trong tiến trình này. Cuộc gọi của ông Trump với ông Putin kéo dài 40 phút, trong đó hai nhà lãnh đạo thảo luận sâu rộng và cùng bày tỏ thiện chí sẵn sàng tiếp tục tìm kiếm một giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột. Cả ông Putin và ông Trump đều ủng hộ việc tổ chức đàm phán trực tiếp giữa các phái đoàn Nga và Ukraine. Ngoài ra, ông Trump đề nghị tổ chức cuộc gặp ba bên với cả Tổng thống Nga và Tổng thống Ukraine.
Tuy nhiên, Tổng thống Putin nhiều lần nhấn mạnh rằng chính quyền Ukraine hiện nay là bất hợp pháp, bởi nhiệm kỳ của họ đã kết thúc từ lâu theo quy định của hiến pháp Ukraine. Việc Nga sáp nhập Crimea năm 2014 và hậu thuẫn lực lượng ly khai ở Donbas bắt nguồn từ sự kiện Tổng thống thân Nga Viktor Yanukovych bị lật đổ bởi làn sóng cách mạng tại Ukraine. Chính vì vậy, thật khó hình dung ông Putin sẽ dễ dàng đồng ý tham dự một hội nghị thượng đỉnh chỉ sau một cuộc điện đàm buổi tối với ông Trump. Phía Điện Kremlin chưa công khai chấp nhận lời mời này, và vẫn chưa rõ liệu ông Putin có sẵn sàng ngồi lại đàm phán với ông Zelensky hay đưa ra bất kỳ nhượng bộ thực chất nào, trong khi Nga liên tục kiểm soát các khu vực trọng yếu ở miền Đông.
Ngay cả địa điểm tổ chức cuộc họp cũng là một vấn đề lớn. Và nếu có, thì ông Zelensky nhiều khả năng sẽ ở thế yếu. Theo dự đoán của giới chuyên gia, ông Trump và ông Putin có thể liên thủ gây áp lực với ông Zelensky. Tinh thần đó được thể hiện rõ trong cuộc phỏng vấn của ông Trump trên Fox News hôm thứ Sáu, khi ông tuyên bố rằng “Nga là cường quốc, Ukraine thì không”, rằng Nga đang thắng thế còn Ukraine đang thất bại, vì vậy Ukraine nên chấp nhận mất một phần lãnh thổ (như Donbas) để đổi lấy hòa bình và một cam kết an ninh, đồng thời tiếp tục hội nhập với phương Tây. Đây rõ ràng là điều không thể chấp nhận với cả Ukraine lẫn châu Âu lúc này.
Có nhiều điều còn mơ hồ, nhưng một điều rõ ràng là Nga đang thắng thế trong cục diện vài ngày gần đây trên bàn cờ quốc tế.
"Sau vài ngày vừa qua, nước Nga như được tiếp thêm năng lượng. Tổng thống Putin trở về với cảm giác rằng ông đã giành được một thắng lợi lớn mà không phải trả giá đáng kể nào. Vậy ‘chiến thắng’ này là gì? Đó là việc ông ấy nhận được sự công nhận và ánh hào quang khi gặp Tổng thống Trump – một thông điệp đặc biệt quan trọng gửi đến châu Âu rằng Nga không thể bị cô lập. Thông điệp này đang được truyền tải mạnh mẽ tới công chúng trong nước ở Nga: Hãy nhìn xem, châu Âu có thể cố gắng cô lập chúng ta, cố gắng gạt chúng ta ra ngoài, nhưng cuối cùng thì chúng ta vẫn trở lại đầy mạnh mẽ trên vũ đài quốc tế".
Giáo sư Sergey Radchenko, Trường nghiên cứu quốc tế cao cấp thuộc Đại học Johns Hopkins, Mỹ.
Hiện tại, mọi bên đang “trở lại vị trí của mình”. Ông Trump không còn ủng hộ ngừng bắn, mà muốn đi thẳng tới một thỏa thuận hòa bình toàn diện, phù hợp với quan điểm của Nga.
Tình hình giữa Mỹ và châu Âu về vấn đề Ukraine hiện nay có nét tương đồng với các cuộc đàm phán thương mại xuyên Đại Tây Dương: luôn khởi đầu với kỳ vọng cao, rồi bị dội gáo nước lạnh bởi những phát ngôn bất ngờ của Trump, sau đó lại đạt được một thỏa thuận “tạm ổn” — không đến mức tệ nhất, nhưng vẫn tệ hơn hiện trạng trước đó. Và châu Âu thì luôn chọn cách "sống để chiến đấu tiếp".
Hiện nay ông Zelensky kỳ vọng "sự đảm bảo an ninh tốt nhất cho Ukraine chính là một quân đội Ukraine vững mạnh". Điều đó chỉ có thể đạt được nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ Mỹ và châu Âu về tài chính, vũ khí, hoặc thậm chí là lực lượng quân sự nếu cần. Tuy nhiên, châu Âu chưa dứt khoát trong việc tăng cường hỗ trợ quân sự, cung cấp thêm vũ khí, hay triển khai quân tham gia đảm bảo hòa bình trong tương lai. Họ vẫn muốn "vẹn cả đôi đường": vừa không mâu thuẫn gay gắt với ông Trump, vừa không để Ukraine sụp đổ, nhưng cũng không chịu dấn thân thật sự. Trong khi đó, Mỹ chỉ đưa ra những đảm bảo “mơ hồ”. Ai cũng tính toán lợi ích của mình trước tiên. Sự thiếu khôn ngoan lúc này sẽ khiến Ukraine là bên chịu thiệt nhất.
