Tương lai nào cho hiệp định thương mại EU - Mercosur?
Hiệp định EU - Mercosur được coi là thỏa thuận thương mại đầy tham vọng của châu Âu, song đang đối mặt chia rẽ nội bộ, phản đối của nông dân và lo ngại môi trường, an ninh lương thực, khiến triển vọng hoàn tất còn nhiều bất định.
Sau hơn 25 năm đàm phán đầy gian nan, Hiệp định thương mại tự do giữa Liên minh châu Âu (EU) và khối Thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur), cứ ngỡ có thể đi đến đích cuối cùng, nhưng nay lại đứng trước nguy cơ đổ vỡ. Liên minh châu Âu (EU) hồi cuối tuần qua đã quyết định hoãn ký kết Hiệp định với Mercosur, trong bối cảnh bất đồng nội bộ và làn sóng phản đối dữ dội từ nông dân châu Âu. Tương lai của thỏa thuận từng được kỳ vọng tạo ra khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới, đang trở nên hết sức bấp bênh. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này?
Hiệp định thương mại EU - Mercosur trước nguy cơ đổ vỡ
Tuần vừa qua, tại Hội nghị thượng đỉnh EU ở Brussels, các nhà lãnh đạo châu Âu đã thống nhất hoãn việc ký kết Hiệp định thương mại EU - Mercosur sang tháng 1/2026, thay vì hoàn tất vào cuối năm nay như kế hoạch ban đầu. Quyết định này được đưa ra do EU chưa đạt được sự đồng thuận nội khối, đặc biệt trước sự phản đối mạnh mẽ của một số quốc gia thành viên.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết việc trì hoãn nhằm tạo thêm thời gian cho các bên tìm kiếm thỏa hiệp. Bà nhấn mạnh, đây là thỏa thuận “vô cùng quan trọng đối với châu Âu về kinh tế, ngoại giao và địa chính trị”, đồng thời bày tỏ tin tưởng khả năng đạt được đồng thuận trong thời gian tới.
“Chúng tôi cần thêm vài tuần để xử lý một số vấn đề với các quốc gia thành viên. EU đã trao đổi với các đối tác Mercosur và hai bên nhất trí hoãn ký kết trong thời gian ngắn. Sau gần 26 năm đàm phán, việc lùi khoảng ba tuần là có thể chấp nhận. Điều quan trọng là tiến trình vẫn tiếp tục, hướng tới hoàn tất một thỏa thuận thương mại quan trọng, và tôi tin tưởng sẽ đạt kết quả tốt.”
Bà Ursula Von Der Leyen - Chủ tịch Ủy ban châu Âu.
Trên thực tế, đây không phải lần đầu tiên tiến trình đàm phán hiệp định bị đình trệ. Các cuộc đàm phán giữa EU và Mercosur bắt đầu từ năm 1999 nhưng trước đó nhiều lần rơi vào bế tắc do xung đột lợi ích. Nhưng đây là lần hiếm hoi một hiệp định thương mại bị trì hoãn ngay ở phút chót, khi cả hai bên đều lên kế hoạch họp thượng đỉnh và quyết tâm hoàn tất vào cuối tháng 12. Một trong những trở ngại lớn nhất là lo ngại của nông dân châu Âu trước nguy cơ nông sản giá rẻ từ Nam Mỹ, đặc biệt là thịt bò và gia cầm, tràn vào thị trường EU, gây tổn hại nghiêm trọng cho ngành nông nghiệp nội địa, trong khi các tổ chức môi trường phản đối hiệp định vì cho rằng việc mở rộng xuất khẩu nông sản có thể làm gia tăng nạn phá rừng tại khu vực Amazon.
Pháp, quốc gia sản xuất nông sản lớn nhất EU, là nước dẫn đầu nỗ lực phản đối thỏa thuận. Paris khẳng định chưa sẵn sàng ký kết nếu chưa có các biện pháp bảo vệ đủ mạnh cho nông dân và an ninh lương thực của châu Âu.
“Pháp cho rằng hiện chưa phải thời điểm phù hợp để ký kết Hiệp định với Mercosur. Nguyên tắc xuyên suốt là bảo đảm sự nhất quán của châu Âu trong bảo vệ nền nông nghiệp. Pháp ủng hộ thương mại, với vai trò là cường quốc nông nghiệp - thực phẩm có giao thương toàn cầu, nhưng không thể đánh đổi nền nông nghiệp và an ninh lương thực của người dân lấy những thỏa thuận chưa hoàn thiện.”
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron.
Ba Lan, Hungary, Áo và Italy cũng ủng hộ lập trường của Pháp. Thủ tướng Italy Giorgia Meloni nhấn mạnh: “Hiện vẫn còn quá sớm để nghĩ đến việc ký kết thỏa thuận với Mercosur. Italy muốn chờ các biện pháp bổ sung nhằm bảo vệ ngành nông nghiệp được hoàn thiện và có tham vấn đầy đủ với nông dân. Điều này không đồng nghĩa Italy phản đối toàn bộ thỏa thuận; chúng tôi chỉ phê duyệt khi có đủ các bảo đảm cần thiết cho ngành nông nghiệp.”
Ngược lại, Đức, Tây Ban Nha và các nước Bắc Âu là những quốc gia ủng hộ mạnh mẽ hiệp định. Hiện tại, thuế quan giữa hai khối khá cao. Mercosur áp thuế lên tới 35% đối với ô tô, máy móc và thực phẩm của châu Âu, còn EU áp thuế lên tới khoảng 15%, đối với nông sản Nam Mỹ.
Nếu được thực thi, hiệp định không chỉ tích hợp thương mại giữa hai khu vực, hình thành một thị trường chung với khoảng 700 triệu dân, mà còn dỡ bỏ hàng rào thuế quan. Mercosur sẽ xóa bỏ thuế quan đối với 91% hàng hóa xuất khẩu của EU trong vòng 15 năm; trong khi EU sẽ giảm thuế với 92% hàng hóa của Mercosur trong thời hạn tối đa 10 năm. Thỏa thuận cũng bao gồm các ưu đãi lớn cho nông sản, rượu vang, rượu mạnh và hạn ngạch miễn thuế cho thịt bò, pho mát.
Các nước ủng hộ nhấn mạnh, hiệp định không chỉ giúp EU “tiết kiệm” hơn 4 tỷ euro tiền thuế mỗi năm, mà trên hết mở rộng xuất khẩu sang Mỹ Latinh, giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với khoáng sản chiến lược, đồng thời bù đắp thiệt hại do các biện pháp thuế quan từ Mỹ.
Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez nhấn mạnh: “Tây Ban Nha luôn khẳng định rằng hiệp định thương mại với Mercosur là bước đi đầu tiên trong một chuỗi các thỏa thuận mà châu Âu cần triển khai, nếu muốn tăng cường ảnh hưởng kinh tế và địa chính trị trong bối cảnh phải đối mặt với những thách thức an ninh khu vực, thậm chí cả từ các đồng minh truyền thống như Mỹ.”
"Sẽ là điều không thể tha thứ nếu thỏa thuận mà chúng ta mất 25 năm đàm phán mà lại không thể hoàn tất vào phút chót. Theo quan điểm của Bồ Đào Nha, việc này rất quan trọng để đảm bảo sự tương hỗ và đối xử công bằng giữa châu Âu và các đối tác Mercosur."
Thủ tướng Bồ Đào Nha Luis Montenegro.
Những bất đồng chính trị đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình quy mô lớn của nông dân châu Âu. Hàng nghìn người đã xuống đường biểu tình, lái máy kéo chặn lối cao tốc, thậm chí lùa cả đàn bò hay cừu ra đường để phản đối thỏa thuận. Một số khu vực của Nghị viện châu Âu đã phải sơ tán vì lý do an ninh.
Cô Anne Laure Michiel, nông dân Pháp chia sẻ: “Thỏa thuận Mercosur thực sự gây bất lợi cho nông nghiệp của châu Âu. Nó sẽ dẫn đến việc nhập khẩu các sản phẩm mà chúng ta có thể tự sản xuất ở đây với chất lượng tốt hơn, ít hóa chất độc hại hơn, còn những sản phẩm vốn bị cấm ở đây nhưng lại được phép ở bên kia. Đây không chỉ là vấn đề sức khỏe của người dân châu Âu mà còn ảnh hưởng đến tương lai của nông dân ở mọi cấp độ.”
Về phía Nam Mỹ, các nước Mercosur bày tỏ thất vọng trước việc EU trì hoãn ký Hiệp định, nhưng vẫn tin rằng châu Âu sẽ sớm hoàn tất các thủ tục nội bộ để ấn định ngày ký chính thức. Brazil - nền kinh tế lớn nhất trong khối Mercosur, kêu gọi EU nhìn nhận Hiệp định không chỉ là một thỏa thuận kinh tế mà còn là một dự án văn hóa và xã hội, nhằm gắn kết các khu vực gần nhau hơn.
Áp lực ngân sách và bài toán bảo vệ nông dân EU
Nếu bất đồng chính trị và làn sóng biểu tình của nông dân là nguyên nhân trực tiếp khiến EU phải hoãn ký Hiệp định thương mại với Mercosur, thì những tranh cãi xoay quanh các khoản trợ cấp nông nghiệp được cho là nút thắt sâu xa nhất. Theo các nhà phân tích, rạn nứt ngân sách này không còn là câu chuyện thương mại, mà phản ánh sự giằng co giữa chiến lược toàn cầu và khả năng bảo vệ những nhóm dễ tổn thương nhất của EU, vào thời điểm “lục địa già” bị chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ trích là “suy yếu”, “thiếu thống nhất” và thậm chí có nguy cơ bị “xóa sổ nền văn minh”.
Theo đề xuất ngân sách giai đoạn 2028 - 2034 của Ủy ban châu Âu, nguồn tài trợ dành cho Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP) dự kiến sẽ giảm khoảng 20%. Nếu tính cả tác động của lạm phát, mức cắt giảm thực tế có thể lên tới 40%. Trong bối cảnh đó, các hiệp hội nông dân cho rằng việc mở cửa thị trường cho nông sản Nam Mỹ thông qua Hiệp định với Mercosur sẽ khiến nông dân EU rơi vào thế “bất lợi kép”, vừa bị cắt giảm hỗ trợ tài chính, vừa phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ hàng nhập khẩu giá rẻ.
Ông Julien Bourrounet, nông dân Pháp cho biết: “Chúng tôi đã quá chán với chính sách của châu Âu, nó hoàn toàn xa rời thực tế. Pháp từng là một cường quốc xuất khẩu nông sản. Giờ đây chúng tôi sắp trở thành một nước nhập khẩu. Chúng tôi thực sự cảm thấy nền nông nghiệp Pháp nói riêng và châu Âu nói chung đang bị phá hủy.”
Nhiều nghị sĩ châu Âu như ông Thomas Waitz thuộc Đảng Xanh cảnh báo, thỏa thuận Mercosur có nguy cơ trở thành “đòn giáng mạnh nữa” đối với nông dân châu Âu. Theo quan chức này, các tập đoàn nông nghiệp quy mô lớn có thể hưởng lợi từ thương mại tự do, trong khi các hộ nông dân nhỏ và vừa sẽ phải gánh chịu phần lớn chi phí.
Trước làn sóng chỉ trích, Ủy ban châu Âu khẳng định đã thiết kế nhiều cơ chế bảo vệ nhằm hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến nông nghiệp EU. Theo đó, hiệp định bao gồm các hạn ngạch nhập khẩu được tính toán chặt chẽ đối với những mặt hàng nhạy cảm. Cụ thể, nhập khẩu thịt bò từ Mercosur sẽ bị giới hạn ở mức 99.000 tấn, với thuế suất 7,5%, chỉ chiếm khoảng 1,5% sản lượng thịt bò của EU và thấp hơn đáng kể so với lượng nhập khẩu hiện nay. Hạn ngạch gia cầm ở mức 180.000 tấn, tương đương 1,3% sản lượng EU. Đối với đường và gạo, hạn ngạch mỗi mặt hàng chiếm chưa đến 1% mức tiêu thụ của EU, trong khi mật ong chiếm khoảng 10%.
Ủy ban châu Âu cũng nhấn mạnh rằng tỷ lệ tự cung tự cấp gạo của EU hiện dưới 50%, do đó việc nhập khẩu bổ sung có thể giúp bù đắp thiếu hụt, thay vì gây tổn hại cho sản xuất nội địa. Ngoài ra, thỏa thuận còn bao gồm điều khoản bảo vệ song phương, cho phép tạm đình chỉ nhập khẩu hoặc bồi thường tài chính nếu thị trường EU bị xáo trộn nghiêm trọng.
Về tiêu chuẩn an toàn, Brussels khẳng định EU vẫn duy trì các quy định nghiêm ngặt liên quan đến kháng sinh, vệ sinh và kiểm dịch thực vật. Không sản phẩm nào gây nguy hại cho sức khỏe người tiêu dùng châu Âu được phép nhập khẩu, bất kể là từ Mercosur hay bất kỳ đối tác thương mại nào khác.
“Ủy ban châu Âu đã làm việc tích cực với các quốc gia thành viên và các đối tác nông nghiệp, đưa ra những đề xuất quan trọng nhằm xử lý các quan ngại của nông dân và các nước thành viên. Những đề xuất này nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của Nghị viện châu Âu, qua đó bảo đảm các biện pháp bảo vệ cần thiết.”
Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa.
Những người ủng hộ hiệp định cũng dẫn lại kinh nghiệm từ thỏa thuận thương mại EU - Canada (CETA), được phê chuẩn năm 2016. Khi đó, các lo ngại tương tự về an ninh lương thực và sức khỏe cũng từng xuất hiện, song đến nay chưa có bằng chứng cho thấy CETA gây tổn hại nghiêm trọng cho nông nghiệp châu Âu.
Tương lai nào cho hiệp định thương mại EU - Mercosur?
Sau khi EU hoãn ký Hiệp định với Mercosur, câu hỏi lớn đặt ra là liệu thỏa thuận này có thể vượt qua những rạn nứt nội khối và hoàn tất trong thời gian tới, hay sẽ trở thành một thất bại kéo dài với hệ lụy sâu rộng. Tương lai của thỏa thuận phụ thuộc vào khả năng “mái nhà chung châu Âu” dung hòa lợi ích kinh tế với các quốc gia thành viên, đồng thời bảo vệ ngành nông nghiệp trước áp lực cạnh tranh từ bên ngoài.
Một kịch bản khả quan là EU tìm được đồng thuận trước tháng 1/2026. Trong trường hợp này, Mercosur sẽ trở thành đối tác chiến lược quan trọng, giúp EU đa dạng hóa xuất khẩu và củng cố vai trò thương mại toàn cầu. Việc hoàn tất thỏa thuận cũng sẽ tạo tín hiệu mạnh mẽ về khả năng hành động tập thể của EU, đồng thời nâng cao uy tín của liên minh trong các cuộc đàm phán thương mại tương lai. Ngoài Mercosur, EU cũng đang thúc đẩy các cuộc đàm phán thương mại với Ấn Độ, Indonesia và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.
Tuy nhiên, kịch bản tiêu cực không thể loại trừ. Theo quy định, để ký kết vào tháng Giêng, Ủy ban châu Âu cần sự đồng thuận của đa số các nước thành viên, và sự chấp thuận từ Nghị viện châu Âu. Pháp tổ chức bầu cử địa phương vào tháng 3; còn Italy đối mặt với sự bất ổn của nông dân và nền kinh tế đang thu hẹp. Cả hai chính phủ có thể không vội vàng ký kết, muốn trì hoãn thời điểm phê chuẩn.
“Hiện những vướng mắc chủ yếu tập trung ở Pháp và Italy, trong khi phần lớn các quốc gia EU và Mercosur về cơ bản đã đạt đồng thuận. Đây là thỏa thuận mang lại lợi ích cho cả hai bên. Nếu không đạt tiến triển trong quý I/2026, chương trình nghị sự này có thể bị trì hoãn ít nhất hai năm.”
Ông Gilberto Braga - Nhà phân tích kinh tế.
Hệ lụy kinh tế là EU không chỉ mất cơ hội xuất khẩu mà còn ảnh hưởng đến các ngành công nghiệp chiến lược và tiềm lực cạnh tranh của châu Âu trên thị trường quốc tế. Hơn nữa, uy tín chính trị của EU có thể bị suy giảm, khiến các đối tác tiềm năng tìm kiếm hợp tác với các cường quốc khác như Trung Quốc hoặc Mỹ.
Hiện, chính quyền Tổng thống Trump đang tìm cách mở rộng ảnh hưởng tại Mỹ Latinh, trong khi Trung Quốc cũng tăng cường quan hệ kinh tế với khu vực này thông qua các dự án thuộc sáng kiến Vành đai và Con đường. Do đó, theo các nhà phân tích, cách EU xử lý Hiệp định với Mercosur sẽ trở thành phép thử quan trọng về khả năng quản trị, ra quyết định tập thể và duy trì sự đoàn kết trong bối cảnh toàn cầu ngày càng phân cực.
Theo các nguồn tin không chính thức, Ủy ban châu Âu dự định ký kết thỏa thuận thương mại với Mercosur vào ngày 12/1/2026 tại Paraguay. Tuy nhiên, thông tin này đến nay vẫn chưa được xác nhận.
Hiệp định thương mại EU - Mercosur được đánh giá là một trong những thỏa thuận tham vọng và quan trọng nhất của châu Âu trong nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên, sự chia rẽ nội bộ EU, áp lực từ nông dân và những lo ngại về môi trường, an ninh lương thực đang khiến con đường đi đến hoàn tất thỏa thuận trở nên đầy chông gai.
Nếu không đạt được đột phá trong thời gian tới, nguy cơ trì hoãn thêm nhiều năm, thậm chí đổ vỡ hoàn toàn, là điều khó tránh khỏi, kéo theo những hệ lụy lớn về kinh tế và vị thế quốc tế của Liên minh châu Âu.
