ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Tỷ phú Elon Musk ngày 5/7 tuyên bố “Đảng Nước Mỹ” đã được thành lập”. Tuyên bố của CEO Tesla về một đảng lớn thứ ba đã làm rung chuyển hệ thống hai đảng và hệ tư tưởng truyền thống của Mỹ.

Vì sao ông Musk muốn thành lập đảng mới?

Trong một bài đăng trên X, ông Musk viết: “Với tỷ lệ 2:1, bạn muốn một đảng chính trị mới và bạn sẽ có nó!”. “Hôm nay, Đảng Nước Mỹ đã được thành lập để trả lại cho bạn sự tự do của mình”.

Thông báo từ ông Musk được đưa ra sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 4/7 ký ban hành đạo luật về thuế và chi tiêu toàn diện trị giá 4.500 tỷ USD, còn được gọi là “Luật Lớn và Đẹp”, mà vị giám đốc điều hành của Tesla phản đối dữ dội.

Ông Musk - người giàu nhất thế giới, đã chi hàng trăm triệu USD cho chiến dịch tranh cử của Tổng thống Mỹ Donald Trump và đã lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ dưới thời chính quyền Trump nhằm cắt giảm chi tiêu của chính phủ. Tuy nhiên, ông Trump và ông Musk đã bất đồng quan điểm về “Luật Lớn và Đẹp” (OBBBA).

OBBBA biến các chính sách cắt giảm thuế mà ông Trump phê duyệt trong nhiệm kỳ đầu năm 2017 thành quy định lâu dài, cũng như bổ sung các khoản khấu trừ thuế mới, với tổng chi phí ước tính lên tới 4.500 tỷ USD.

Đạo luật chấm dứt các khoản tín dụng thuế cho xe điện mới và đã qua sử dụng vào ngày 30/9, thay vì vào cuối năm 2030 theo luật hiện hành, điều được coi là đòn giáng với công ty xe điện Tesla của ông Musk. Đạo luật này cũng có điều khoản nâng trần nợ công của Mỹ thêm 5 nghìn tỷ USD.

Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) dự báo OBBBA có thể làm tăng thâm hụt ngân sách liên bang của Mỹ trong 10 năm tới lên gần 3,3 nghìn tỷ USD trong giai đoạn 2025-2034, đi ngược lại nỗ lực cắt giảm chi tiêu mà ông Musk đã thúc đẩy thông qua Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE).

Đây được coi là những lý do khiến ông Musk phản ứng gay gắt với OBBBA. Hôm 3/7, ngay trước khi Tổng thống Trump ký ban hành đạo luật, ông Musk đã nêu ý tưởng thành lập đảng thứ ba để cạnh tranh với đảng Cộng hòa và Dân chủ, công khai đối đầu với ông Trump.

“Quốc khánh là thời điểm hoàn hảo để đặt câu hỏi liệu bạn có muốn thoát khỏi hệ thống hai đảng không? Chúng ta có nên thành lập đảng Mỹ không”, ông viết.

Ông Musk chỉ trích cả đảng Dân chủ và Cộng hòa với lý do thâm hụt ngân sách chính phủ đã tăng mạnh khi hai đảng này điều hành đất nước. Ông cho biết muốn xây dựng một đảng bảo thủ về tài chính, kiểm soát chặt chẽ chi tiêu, song đưa ra ít chi tiết khác về cương lĩnh của đảng.

Thách thức ở phía trước

Do mối bất hòa công khai với Tổng thống Mỹ Donald Trump, tỷ phú Elon Musk muốn thành lập một chính đảng mới để trao cho nhiều người Mỹ hơn tiếng nói trong việc ra quyết định chính trị. Tuy nhiên, theo giới quan sát, tham vọng lập chính đảng mới của ông sẽ phải đối mặt với hàng loạt thách thức và không ít những khó khăn.

Collin Anderson, Tiến sĩ, Phó Giáo sư về khoa học chính trị tại Đại học Buffalo (Mỹ) nhận định: “Sẽ cực kỳ khó có khả năng một đảng lớn mới được thành lập. Cấu trúc của hệ thống chính trị Mỹ có xu hướng hướng tới hai đảng lớn và cấu trúc này cần phải được thay đổi để trao cho nhiều đảng hơn một cơ hội thực sự. Trong khoa học chính trị, điều này được gọi là luật Duverger. Các hệ thống theo đa số đơn thuần với các khu vực bầu cử một thành viên có xu hướng hướng tới hai đảng lớn. Một trong hai đảng lớn về cơ bản sẽ cần phải sụp đổ để đảng mới của ông Musk có bất kỳ cơ hội thực sự nào”.

Theo các chuyên gia tài chính tranh cử và khoa học chính trị, vì một số lý do nhất định, đến nay, vẫn chưa có đảng thứ ba nào thực sự thách thức được hệ thống hai đảng của Mỹ. Việc thành lập một đảng mới ở Mỹ sẽ đối mặt rất nhiều khó khăn về mặt tài chính, pháp lý và chính trị.

Trước hết, mặc dù ông Elon Musk có thể là người giàu nhất hành tinh, nhưng ông vẫn có khả năng gặp phải một số trở ngại về tài chính với kế hoạch thành lập đảng mới. Việc cấp vốn cho đảng mới cũng gặp nhiều trở ngại riêng, bởi Đạo luật Cải cách Chiến dịch Lưỡng đảng McCain-Feingold năm 2022 đã đặt ra giới hạn nghiêm ngặt đối với các khoản đóng góp cho các chính đảng.

Mức trần mà một cá nhân có thể đóng góp cho đảng hiện là 450.000 USD. Lee Goodman, luật sư kiêm cựu chủ tịch Ủy ban Bầu cử Liên bang (FEC) cho biết, ông Musk sẽ cần đến hàng nghìn nhà đồng tài trợ để giúp ông gây quỹ cho đảng mới.

“Một tỷ phú không thể cấp vốn cho đảng mới theo cách ông ta khởi nghiệp kinh doanh, vì có những giới hạn đóng góp của liên bang”, ông Goodman giải thích. “Viễn cảnh nhà sáng lập giàu có bơm vốn cho một đảng để tham gia bầu cử trên khắp đất nước là không khả thi trong hệ thống pháp lý hiện hành”.

Ngoài vấn đề tài chính, hoạt động của các chính đảng ở Mỹ được điều chỉnh bởi luật và quy tắc không chỉ từ Ủy ban Bầu cử Liên bang (FEC) mà còn từ các bang, trong đó có cả việc ứng viên đảng nào có thể xuất hiện trên lá phiếu.

Các bang có những quy định không giống nhau về điều này, ví dụ như yêu cầu ứng viên phải thu thập được lượng chữ ký nhất định từ cử tri ủng hộ để được điền tên vào phiếu bầu.

“Hệ thống được thiết lập gần như khiến các đảng thứ ba không thể thành công”, giáo sư khoa học chính trị Alan Abramowitz từ Đại học Emory, bang Georgia (Mỹ) chia sẻ.

Theo ông Goodman, để thành lập đảng thứ ba, ông Musk “sẽ phải mất nhiều năm và có thể phải thay đổi cả luật pháp trên khắp nước Mỹ, vốn đang ưu ái hai chính đảng lớn”. Mặt khác, ông Musk có thể sẽ gặp khó khăn trong việc thuyết phục các ứng viên tham gia và cử tri bỏ phiếu cho đảng của ông.

Theo giáo sư Abramowitz, dù mức độ ủng hộ khác nhau nhưng lòng trung thành với hai đảng lớn nhất hiện vẫn rất mạnh mẽ, đặc biệt là trong nội bộ đảng Cộng hòa, những người đang rất đoàn kết xung quanh Tổng thống Trump.

Chia sẻ quan điểm này, Tiến sỹ Collin Anderson cho rằng: “Thương hiệu của ông Musk có lẽ đã bị tổn hại quá nhiều ngay lúc này để có thể tự đứng vững. Ông ấy có thể kéo một số người theo chủ nghĩa tự do, thiên về công nghệ ra khỏi đảng Cộng hòa, nhưng tôi không thấy một cuộc rời bỏ hàng loạt khỏi bất kỳ chính đảng nào. Ông ấy sẽ cần phải trải qua một số cuộc cải tạo hình ảnh nghiêm túc với đảng Dân chủ, đặc biệt là những đảng viên Dân chủ trẻ tuổi. Đảng Dân chủ đổ lỗi cho ông Musk vì đã giúp ông Trump đắc cử ngay từ đầu”.

Mặc dù vậy, ông Anderson cũng nhận định rằng ông chủ Tesla sẽ không chỉ nói suông. Dù không thành công áp đảo thì ông Musk vẫn sẽ thử và những nỗ lực của ông sẽ đặt ra thách thức nhất định cho đảng Cộng hòa. Bởi Elon Musk có rất nhiều nguồn lực mà ông ấy có thể sử dụng để chống lại đảng này, ngay cả khi đảng của ông không thành công.